تفاوت میان ترجمه ماشینی و ترجمه انسانی

هنوز هم بسیاری از افراد، تفاوتی بین ترجمه ماشینی و ترجمه انسانی قائل نیستند، و فکر می‌کنند که کار انجام شده توسط کامپیوتر و نرم ‌افزارهای آن می‌تواند همانند فعالیت مترجم متخصص باشد. در حالیکه تفاوت‌ها فراتر از برگردان نادرست یک کلمه یا یک اصطلاح است. شبکه مترجمین راستین در این گفتار با ارائه تعریفی درست از این دو نوع خدمات زبانی، ذهنیت درست را در مورد کیفیت کار آنها بیان خواهد نمود.

 

ترجمه ماشینی (MT)

عبارت ترجمه ماشینی (Machine Translation) به فرآیند استفاده از هوش مصنوعی جهت فراهم کردن ترجمه خودکار از یک زبان به زبان دیگر اشاره دارد. سابقه استفاده از آن به ژوئیه سال 1949 بر‌می‌گردد. محققین بنیاد راکفلر (Rockefeller Foundation) براساس نظریه اطلاعاتی یک فرضیه ارائه دادند که با موفقیت توانست کدهای نظامی را در طول جنگ جهانی دوم و دوران جنگ سرد بشکند.

در آن زمان ادعا شد که کامپیوترها تا پنج سال آینده می‌توانند جایگزین مترجمان انسانی گردند؛ اما با گذشت زمان مشخص گردید که چالش‌های این نوع برگردان از آنچه که تصور می‌شد، پیچیده‌تر است. همچنین اغلب اینگونه تصور می‌شود که ترجمه ماشینی توسط فناوری‌های قدیمی یا ابزارهای رایگان که برای اهداف مشخصی ساخته نشده‌اند، ارائه می‌گردند؛ پس از کیفیت پایینی برخوردار هستند.

با این حال در سال‌های اخیر، وجود تغییرات گسترده در تکنولوژی سبب گردیده تا این طرز تفکر رفته رفته عوض شود. توسعه زمینه‌هایی مانند یادگیری ماشین (Machine Learning) و استفاده از آن در MT باعث ایجاد نتایج حیرت‌ انگیزی شده است. با این وجود ماشین‌ها نیز همانند مترجمان انسانی برای فراهم کردن خروجی باکیفیت بالا به یک زمینه کاری یا تخصص ویژه نیاز دارند؛ بنابراین سفارشی‌ سازی آنها ضروری به نظر می‌رسد.

 

معایب

هر چند تکنولوژی روز ‌به ‌روز قدرتمندتر می‌شود؛ اما هنوز با هر سطحی از زبان بشر قابل درک نیست. وقتی کلمات یا عبارات دارای معانی متعدد باشند؛ مشکلات ترجمه ماشینی خود را نشان می‌دهند. مثلاً اگر برای ترجمه تخصصی مقاله بخواهید از گوگل ترنسلیت (Google Translate) استفاده کنید؛ سریعاً متوجه خواهید شد که این نرم‌ افزار نمی‌تواند معنی بسیاری از واژه‌ها را به درستی ارائه دهد.

معنی نادرست لغات تخصصی تنها بخشی از ناکارآمدی ترجمه ماشینی است؛ مسائلی مانند بی توجهی به لحن و نکات گرامری، عدم توانایی معادل ‌سازی، نداشتن دقت و سایر تفاوت‌های زبانی باعث شده تا با دیده تردید نسبت به آن نگریست. بنابراین برای متون حساس که نباید کوچکترین لفظی تغییر یابد و یا به گونه دیگری بیان شود؛ به هیچوجه کارآیی لازم را ندارد.

 

 

مزایا

معایب ترجمه ماشینی کم نیست؛ اما نمی‌توان از مزایای آن هم غافل شد. سرعت یکی از مهمترین فاکتورهای استفاده از MT است. در واقع ماشین‌ها در کسری از ثانیه می‌توانند انبوهی از متون را به زبان‌های مختلف تبدیل نمایند؛ آن هم رایگان. پس می‌توان به بحث صرفه جویی در هزینه‌ها نیز اشاره کرد که در صورت بهره‌گیری نصیب افراد خواهد شد.

 

منطق استفاده

ترجمه ماشینی با زبان فرمول کار می‌کند؛ پس نمی‌توان از آن انتظار داشت که مفهوم را به خوبی بیان نماید. البته MT راهی عالی برای برگردان جملات و عبارات ساده است؛ اما هنگام کار بر روی یک متن طولانی بعید است که خروجی خوبی ارائه دهد. با این حال به قطعیت نمی‌توان گفت که امروزه از آن استفاده نمی‌شود؛ چون بعضی از دانشجویان یا حتی مترجمان عمومی برای برطرف کردن نیازهای تحصیلی و پیشبرد اهدافشان شاید مجبور به استفاده شوند.

 

تفاوت ترجمه به کمک رایانه (CAT) با ترجمه ماشینی

ترجمه به کمک رایانه (Computer-Assisted Translation) که به عنوان ابزار CAT نیز شناخته می‌شود؛ به دلیل وابستگی به انسان‌ها در زمره MT قرار نمی‌گیرد. این ابزار با داشتن پایگاه داده اصطلاحات تخصصی به مترجمان در مدیریت پروژه‌ها جهت ارائه کیفیت بهتر کمک می‌کند.

CAT دارای انواع بیشماری است که در صورت استفاده درست، فواید زیادی برای مشتری و مترجم به ارمغان می‌آورند. از مهم‌ترین آنها می‌توان به ترادوس استودیو (SDL Trados studio)، مموکیو (Memoq)، Across، وردفست (Wordfast) و Memsource اشاره کرد که برخی قادرند با انواع مختلفی از اسناد کار کنند و بعضی توانایی ثبت حافظه ترجمه برای استفاده در پروژه‌های بعدی را نیز دارند.

 

ترجمه ماشینی

 

ترجمه انسانی (HT)

به فرآیندی اشاره دارد که کاملاً توسط انسان و بدون استفاده از ابزارهای قدرت یافته از هوش مصنوعی انجام می‌گیرد. تاریخ دقیق و روشنی را نمی‌توان برای شروع کار مترجمان عنوان نمود؛ اما یقیناً فعالیت آنها جزء نخستین‌ اقدامات بشر در حوزه فرهنگ و ادب بوده است. با وجود ابداع ماشین‌ها و اپلیکیشن‌های گوناگون در طی سال‌های اخیر، هنوز هم ترجمه انسانی کارآیی و کاربرد بی‌نظیر خود را حفظ کرده، و بخش زیادی از نیازهای بازار ترجمه توسط آن برآورده می‌شود.

 

دلایل برتری

  • مترجمان نسبت به ملاحظات فرهنگی در ترجمه اشراف کامل دارند؛ لذا می‌توانند حساسیت‌ها را درک کرده و آنها را در متن پیاده ‌سازی نمایند.
  • موارد خاص، مثل شوخی‌ها و اصطلاحات تخصصی را قادرند درک نموده، و عبارت مناسبی برای آنها انتخاب کنند.
  • با پیچیدگی ترجمه علائم، نمادها و اندازه ها آشنایی دارند، و می‌دانند که چگونه از پس آنها در زبان‌های مختلف برآیند.
  • اگر جریان کاری مناسبی برایشان تعریف شود؛ می‌توانند در بازه‌های زمانی کوتاهی نیز حجم زیادی از اسناد را به زبانی دیگر برگردانند.

 

شیوه دستیابی به بهترین کیفیت

ترجمه انسانی می‌تواند دستور زبان، اصطلاحات، کنوانسیون‌ها و متن اصلی را درک کند، آن را به زبان مقصد به درستی برگرداند و معنای نزدیک به آن را حفظ کند. با این حال برای اینکه از کیفیت فوق العاده‌ای برخوردار باشد؛ عموماً باید طی سه مرحله انجام گیرد.

مرحله اول، به کار یک مترجم حرفه‌ای اختصاص دارد که به ‌طور گسترده زبان مورد نظر را مطالعه می‌کند. وی با استفاده از لحن و مفهوم مناسب به کار روی متن اصلی می‌پردازد، و سعی می‌‌نماید تا با توجه به ماهیت پروژه، نکات مورد نظر مشتری را رعایت کند.

در مرحله دوم، یک ویرایشگر متخصص که وظیفه مرور متن، تصحیح و درست کردن کار مترجم اول را برعهده دارد، وارد عمل می‌شود تا ترجمه‌ای متناسب با اصطلاحات فنی موضوع مورد نظر را ارائه دهد. ویرایشگر برای تحویل بهترین نوع پروژه بایستی در این مرحله اطمینان حاصل کند که نگارش، دستور زبان و سایر عناصر به درستی رعایت شده است.

در مرحله سوم و آخر، یک مدیر پروژه بایستی کار نهایی را بررسی کند تا از صحت آن در قالب صحیح و آماده تحویل به مشتری مطمئن شود. خوبی فرآیند سه مرحله‌ای ترجمه این است که از انتقال پیام، سبک و لحن دقیق به مشتری می‌توان مطمئن گردید.

 

تفاوت ترجمه ماشینی و انسانی

 

ترجمه ماشینی یا انسانی؟ کدام یک بهتر است؟

حال که به تعریف و معرفی ویژگی‌های این دو فرآیند خدمات زبانی پرداخته‌ایم؛ یقینا می‌توانید بگویید که کدام یک برای پروژه بعدی شما مناسب‌تر است. با این حال جهت راحتی، برخی از مهمترین خصوصیات آنها را در جدول زیر خلاصه نموده‌ایم.

  ترجمه ماشینی ترجمه انسانی
زمان

در چند ثانیه انجام می‌گیرد.

با توجه به حجم سند، زمان آن تعیین می‌شود.

دقت

دقت محدودی دارد و خیلی مواقع از درک حتی لغات نیز عاجز است.

دارای بالاترین دقت است؛ به خصوص اگر مترجم آن حرفه‌ای باشد.

هزینه

عموماً رایگان است و نیازی به صرف هزینه ندارد.

با توجه به مهارت مترجم، هزینه آن متغیر است.

مناسب برای

متون کم اهمیت و درک اولیه بعضی اسناد.

کلیه اسناد، مقالات و کتاب‌های تخصصی در همه زمینه‌های علمی.

 

نبرد انسان‌ ها و ماشین ها در آینده

دامنه ترجمه ماشینی در حال گسترش است. ابزارهای خدمات زبانی مدت زمان زیادی است که در حال پیشرفت و توسعه هستند، و کسی نمی‌داند تکنولوژی چه تغییراتی در این صنعت ایجاد خواهد کرد و چشم ‌انداز خدمات ترجمه تا سال 2050 چگونه خواهد بود.

به باور عده‌ای، ترجمه به دلیل پیچیده بودن فقط توسط انسان قابل انجام است؛ زیرا این فرآیند یک محاسبه علمی یا معادله ریاضی نیست که بتوان در دستگاه هوشمند آن را برنامه ‌ریزی کرد. کامپیوترها در برگردان کلمات فردی و حتی عبارات کوتاه بسیار سریع عمل می‌کنند؛ اما وقتی صحبت از برگردان متن‌های طولانی می‌شود، توانایی‌های آنها تا حدودی محدود می‌گردد. پس در حال حاضر بهتر است برای انجام ترجمه متون تخصصی حتماً از خدمات مترجمان انسانی استفاده نمود.