شهرهای پایتخت جهانی کتاب: شیوه انتخاب + تاریخچه

یونسکو هر ساله نمایندگان انجمن ناشران بین المللی (IPA)، اعضای انجمن نویسندگان بین المللی (IAF)، و فدراسیون بین المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری (IFLA) را به منظور اعطای عنوان "پایتخت جهانی کتاب (World Book Capital)"، به یک شهر دعوت می‌کند. اما این عنوان دقیقاً چه ماهیتی دارد؟ چه شهرهایی تاکنون موفق به دریافت آن شده‌اند و در آینده قرار است کدام بخش‌های جهان عهده‌دار این لقب گردند؟ اگر در این مطلب، شبکه مترجمین راستین را همراهی کنید؛ به پاسخ این سئوالات دست می‌یابید.

پایتخت جهانی کتاب

در اصل رویداد فوق‌الذکر قصد دارد تا آگاهی عموم مردم را در مورد مسائل مربوط به سواد و خواندن، و کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها افزایش دهد، و در کل مزایای فرهنگ پویای خواندن را منعکس می‌کند. در ضمن عنوان پایتخت جهانی کتاب برای ترویج گردشگری، و جلب توجهات ملی و بین‌المللی به میراث فرهنگی یک شهر و ملت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خاستگاه و اساس

بعدها کنفرانس عمومی یونسکو به دنبال ایده IPA و پیشنهاد دولت اسپانیا که با حمایت بسیاری از کشورهای دیگر روبه‌رو شده بود؛ در 2 نوامبر سال 2001 میلادی تصمیم گرفت تا از لحاظ فکری و اخلاقی از طرح برنامه پایتخت جهانی کتاب و بزرگداشت آن، با دعوت از سازمان‌های بین‌المللی حرفه‌ای فعال در زنجیره نشر، با هدف همکاری با یکدیگر به منظور عینیت بخشیدن به این مهم، حمایت کند.

نحوه انتخاب شهر برگزیده

این نامزدی هیچ جایزه مالی برای پایتخت انتخاب شده از طرف یونسکو ندارد؛ اما کسب عنوان پایتخت جهانی کتاب یک نماد بزرگداشت مهم برای آن شهر محسوب شده، و باعث ارتقای آن در سطح بین‌المللی و جلب مشارکت‌ها و ارتباطات در سطح جهان می‌گردد.

پایتخت جهانی کتاب

شهرهای انتخاب شده در طول تاریخ

حال که به درک کاملی از اهمیت موضوع رسیده‌اید، و متوجه شده‌اید که عنوان پایتخت جهانی کتاب چه تبعاتی برای آن منطقه و کشور در پی دارد؛ بهتر است به مطالعه لیست زیر هم مشغول شوید تا بفهمید که شهرهای مختلف در سطح جهان با ارائه چه برنامه‌هایی موفق به جلب توجه کمیته مشورتی شده‌اند.

گوادالاخارا - 2022

شهر گوادالاخارای (Guadalajara) مکزیک به دلیل برنامه جامع خود در زمینه اتخاذ سیاست‌ها حول محور کتاب، به منظور ایجاد تغییرات اجتماعی، مبارزه با خشونت و پایه‌گذاری فرهنگ صلح به این عنوان ملقب شد.

تفلیس - 2021

برنامه این شهر حول محور شعار "خب، کتاب بعدی شما کدام است؟" استوار بود. برنامه پایتخت گرجستان بر استفاده از فناوری‌های مدرن به عنوان ابزارهای قدرتمند ارتقاء مطالعه و کتابخوانی در بین جوانان تمرکز داشت.

کوالالامپور - 2020

به دلیل تمرکز کامل بر آموزش فراگیر، توسعه یک جامعه دانش بنیان و دسترسی به خواندن در همه بخش‌های جمعیتی شهر، به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2020 انتخاب شده بود.

شارجه - 2019

این شهر به خاطر ماهیت خلاقانه، جامع و فراگیر برنامه خود در زمینه کتابخوانی برگزیده شده بود؛ برنامه مزبور با یک طرح جامعه محور دیگر که شامل پیشنهادات خلاقانه برای درگیر کردن جمعیت بزرگ مهاجران با این مسئله است، همراه شده است. هدف شارجه، رشد فرهنگ مطالعه در امارات متحده عربی و خلق راهکارهای ابتکاری جدید برای مقابله با چالش‌های ادبی ایجاد شده در این منطقه و کل جهان عرب است.

آتن - 2018

هدف از برنامه ارائه شده توسط پایتخت یونان، ساخت جامعه‌ای اطلاعاتی بود تا از طریق آن بتوان کتاب‌ها را در دسترس همه مردم از جمله مهاجران و پناهندگان قرار داد. به علاوه مشارکت کل صنعت کتاب در این رویداد از دیگر اهداف این برنامه به شمار می‌ر‌فت.

کوناکری - 2017

دولت گینه به این نتیجه رسیده که آموزش و مطالعه به منظور منتفع شدن از تغییرات و پیشرفت‌های اجتماعی لازم است، و چنین چیزی بدون گسترش فرهنگ کتابخوانی در میان عموم مردم ممکن نیست. انتخاب کوناکری (Conakry) به عنوان پایتخت جهانی کتاب تا حد زیادی به تحقق این امر کمک کرده است.

وروتسواف - 2016

برنامه‌ای که توسط وروتسواف (Wroclaw) ارائه گردید؛ به قدری جذاب و متنوع بود که کمیته نامزدی را مجاب کرد تا این شهر واقع در لهستان را به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2016 انتخاب نماید. در برنامه مذکور بر مشارکت توده‌های مردم تأکید ویژه‌ای شده بود.

اینچئون - 2015

کیفیت برنامه ارائه شده و تاثیر آن بر بهبود فرهنگ مطالعه باعث شد تا شهر اینچئون (Incheon) کره جنوبی در سال 2015 به عنوان پایتخت جهانی کتاب مفتخر گردد. دسترسی آسان به نوشته‌های مکتوب‌ در انواع سبک‌ها و موضوعات برای همه شهروندان اینچئون و شبه جزیره کره در طول سال مذکور و حتی پس از آن، از دیگر اهداف این برنامه بود.

پورت هارکورت - 2014

مقامات مسئول شهر پورت هارکورت (Port Harcourt) در برنامه پیشنهادی خود بر جوانان و تاثیر آنها بر ارتقای فرهنگ خواندن، نوشتن و چاپ کشور نیجریه به منظور ارتقای نرخ سواد در این کشور مانور زیادی داده بودند؛ و همین موضوعات سبب شد تا به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2014 برگزیده شوند.

بانکوک - 2013

این شهر تایلند که به پایتخت جهانی کتاب در سال 2013 لقب یافت؛ بیشتر برنامه‌هایش حول گردهم آوردن همه ذینفعان مختلف در زنجیره نشر و ورای آن متمرکز بود، و سعی داشت تا برنامه یکپارچه‌ای بر جامعه خود در زمینه کتابخوانی پیاده‌سازی نماید.

ایروان - 2012

به خاطر کیفیت و تنوع، واقع گرایانه و مردم نهاد بودن برنامه که بر مسائل جهانی و ارتباط همه بازیگران زنجیره کتاب متمرکز شده بود؛ مسئولین تعیین پایتخت جهانی کتاب 2012، ایروان را شایسته این عنوان تشخیص دادند.

بوینس آیرس - 2011

استراتژی یکپارچه برنامه، و کیفیت و تنوع پرونده نامزدی جزء دلایلی بودند تا بوینس آیرس به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2011 انتخاب گردد.

لیوبلیانا - 2010

طرح جامع و کاملی که لیوبلیانا (Ljubljana) واقع در اسلوونی اعلام کرده بود، و همه ذینفعان درگیر در صنعت چاپ و نشر (ناشران، کتابفروشان و کتابخانه‌ها) به صورت گسترده‌ای از آن حمایت و پشتیبانی نموده بودند؛ سبب شد تا پایتخت جهانی کتاب 2010 انتخاب شود.

بیروت - 2009

به لطف تمرکز بر تنوع فرهنگی، گفتگو و سازگاری، و برنامه متنوع و محرک خود، در سال 2009 به عنوان مذکور رسید.

آمستردام - 2008

آمستردام براساس نظریات کمیته انتخابی و به دلیل کیفیت، تنوع و جنبه بین‌المللی برنامه ارائه شده خود، به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2008 برگزیده شد. به علاوه تمرکز این طرح بر آزادی بیان نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت.

بوگوتا - 2007

طرحی که پایتخت کلمبیا را قادر ساخت تا این عنوان را فتح کند؛ شامل طرح‌های خلاقانه زیادی به منظور ترویج کتابخوانی بود. به علاوه این برنامه به گونه‌ای پیاده‌سازی شده بود تا همه ذینفعان خصوصی و عمومی بخش کتاب را با هم مرتبط کند.

تورین - 2006

داستان پایتخت های جهانی کتاب با ارائه طرحی توسط شهر تورین و با همکاری رم، نوآوری جدیدی را تجربه کرد. رم در این مورد، برنامه‌ای برای تبلیغات بین‌المللی کتاب به عنوان پشتیبان تورین ارائه داد که بسیار متنوع و حرفه‌ای بود.

مونترال - 2005

برنامه‌ای که مونترال را مفتخر به دریافت عنوان پایتخت جهانی کتاب کرد؛ دارای پوشش گسترده بین‌المللی بود و مجموعه‌ای از موضوعات مختلف را دربر‌می‌گرفت که به واسطه همکاری همه بازیگران فعال در زمینه چاپ و نشر بر روی آنها آماده شده بود.

آنتورپ - 2004

آنتورپ به خاطر ارائه طرحی که دربرگیرنده موضوعات مختلف مثل زمینه‌های تبلیغی، فروش، خدمات، جوانان، حرفه‌های کتاب، تنوع و اقلیت‌های فرهنگی شهری بود؛ عنوان پایتخت جهانی کتاب 2004 را به دست آورد.

دهلی نو - 2003

دهلی نو که قسمت اعظم ناشران هندوستان را در خود جای داده است؛ پس از معرفی به عنوان پایتخت جهانی کتاب 2003، برنامه‌ای را برای ترویج نشر مرتبط با همه انجمن‌های حرفه‌ای، و بازیگران سیاسی و اجتماعی مرتبط با کتاب (منجمله خدمات دولتی) ارائه داد.

اسکندریه - 2002

این شهر بزرگ مصر در سال 2002، کتابخانه باستانی خود را بازگشایی کرد و کتابخانه جدیدی را نیز افتتاح نمود که یک پروژه بسیار مهم در دوران معاصر محسوب می شود؛ از این رو ملقب به دریافت این عنوان گردید.

مادرید - 2001

پایتخت اسپانیا ابتکار عمل خلق این عنوان را به دست آورد، و اولین جلوه‌های آن را مانند ساخت کوه کتاب در منطقه پوئرتا د آلکالا (Puerta de Alcalá) را در معرض دید جهانیان قرار داد.

آکرا؛ پایتخت جهانی کتاب 2023

فعالیت‌های برنامه مزبور شامل این موارد است: راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار به منظور ارائه خدمات به گروه‌های حاشیه نشین، برگزاری کارگاه‌های آموزشی جهت ترویج خواندن آثار مکتوب و نوشتن کتاب به زبان‌های مختلف غنا، ایجاد مراکز مهارت آموزی و آموزشی برای جوانان بیکار، برگزاری مسابقات به منظور نمایش فرهنگ و سنت‌های غذایی غنا و ترویج همگانی آن.

جمع بندی

هر ساله شهرهای زیادی در جهان نامزد دریافت عنوان پایتخت جهانی کتاب می‌شوند؛ اما تنها آنهایی موفق به کسب این لقب می‌گردند که از برنامه جامع و پویایی برخوردار باشند. طبق اطلاعات منتشر شده، کشورمان تاکنون دو بار برای این رویداد درخواست داده که با موفقیت روبه‌رو نشده است. امیدواریم در سال‌های آینده در همین گفتار، اسم یکی از شهرهای کشورمان را به عنوان پایتخت جهانی کتاب ذکر کنیم؛ رویدادی که حتماً به رشد و شکوفایی صنعت نشر و چاپ، و ارتقاء فرهنگ کتابخوانی در سطح جامعه کمک خواهد کرد.