حافظه ترجمه چیست: معرفی نحوه عملکرد و کاربردها
- 09 بهمن 1399
- مفاهیم ترجمه
امروزه مترجمین حرفه‌ای به دیدگاه روشنی نسبت به هوش مصنوعی دست یافته‌اند، و حتی برخی از مشتریان آنها نیز تا حدودی به تفاوت میان ترجمه ماشینی و انسانی واقف گردیده‌اند. بنابراین متخصصین خدمات زبانی برای اینکه سرعت و کیفیت کاری خودشان را بیشتر نمایند به دنبال ابزارهای کمکی هستند. ترادوس استودیو (SDL Trados studio)، وردفست (Wordfast)، مدیریت ترمینولوژی (Terminology Management) و حافظه ترجمه برخی از ابزارهایی محسوب می‌شوند که در مسیر ارائه کار تخصصی می‌توانند به مترجمین کمک نمایند. شبکه مترجمین راستین در این گفتار قصد دارد تا در خصوص مموری ترنسلیشن به مطالب ارزشمندی اشاره نماید و این ابزار را بیشتر معرفی کند.
حافظه ترجمه چیست؟
حافظه ترجمه یا Translation Memory یک فرهنگ لغت از جملات معنی شده قبلی است. در طول فرآیند ترجمه کتاب یا متون مشابه از این ابزار کمکی برای پیشنهاد متون یکسان یا شبیه که قبلاً برگردانده شده‌اند، استفاده میگردد؛ بنابراین این ابزار به ثبات و سرعت انتقال زبانی متون جدید کمک می‌کند. در برخی از برنامه‌های نرم‌افزاری از این ابزار به عنوان مدیر حافظه ترجمه (Translation Memory Manager) یا سیستم حافظه ترجمه (Translation Memory System) نیز یاد میشود.
اکثر مترجمان حرفه‌ای از TM به عنوان یک ابزار کمک کننده استفاده می‌نمایند. در نظرسنجی انجام گرفته در سال 2006، 82/5% از 874 مترجم شرکت کننده اذعان کردند که این سیستم را برای پیشبرد اهدافشان به کار می‌گیرند. این فناوری معمولاً در ترکیب با ابزار ترجمه به کمک رایانه (CAT) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تعریف Translation Memory
حافظه ترجمه (TM) چگونه کار می‌کند؟
کار Translation Memory در سطح جملات شروع میگردد. هنگامیکه مترجم مشغول برگردان یک جمله با استفاده از ابزار ترجمه به کمک رایانه است، این جمله با عبارات موجود در حافظه ترجمه مقایسه میشود. اگر جمله مشابهی پیدا شود، ابزار CAT این اطلاعات را به مترجم نشان می‌دهد و گزینه‌های زیر را به وی پیشنهاد می‌نماید:
- از اطلاعات موجود در حافظه ترجمه استفاده کنید،
- آن را با ترجمه جدید جایگزین نمایید، یا
- مرجع ارائه شده توسط TM را تغییر و اصلاح کنید.
جملات مشابه با عبارات موجود در حافظه ترجمه را 100% منطبق می‌نامند. این تطابق نشان می‌دهد که TM شامل نمونه‌ای از عبارات قبلاً معنی شده است. حتی ممکن است این جملات 101% و 102% تطبیق را نشان دهند؛ در این حالت نه تنها برگردان این جمله 100% مطابقت دارد، بلکه ترجمه یک یا دو جمله قبلی و بعدی نیز یکسان خواهد بود. تطابق عباراتی که مشابه‌اند، اما 100% یکسان نیستند را تطابق فازی (fuzzy matches) می‌نامند. معمولاً تطابقات براساس شباهت از صفر تا 99% رتبه‌بندی می‌شوند. تطابق 99% به این معناست که جملات فقط در یک کاراکتر با هم تفاوت دارند. تطابق‌های زیر 90% عموماً قابل استفاده نیستند و مترجم آنها را نادیده می‌گیرند.
حافظه ترجمه بیشتر در مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد که متن‌های معنی شده تکراری هستند. مثلا در صورت ترجمه متون پزشکی در یک موضوع خاص و یا نوشته شده توسط یک نویسنده مشخص این ابزار بسیار مفید خواهد بود. بسیار کم پیش می‌آید که از حافظه ترجمه در متون خلاقانه و ادبی استفاده گردد، چون این متون کمتر شامل جملات تکراری هستند (به عبارتی کمتر اتفاق می‌افتد که مترجم قبلاً همین جملات را کار کرده باشد). با این حال از نظر برخی از فعالین حوزه زبان، Translation Memory حتی برای متون غیر تکراری نیز مفید است؛ زیرا این حافظه در ارجاع برای تعیین موارد کاربردی اصطلاحات خاص و مرور سریع‌تر آنها می‌تواند به مترجم کمک کند.
حتما بخوانيد: ترجمه و فناوری: دوست یا دشمن؟
حافظه ترجمه از چه فناوری استفاده می‌کند؟
مموری ترنسلیشن در حالت کلی در یک فایل ذخیره میشود و هر دو جمله (یعنی متن اصلی و تبدیل شده) در یکجا قرار می‌گیرند. با وجود اینکه انواع مختلف فایل برای ذخیره حافظه ترجمه وجود دارد (مثل TMX، TBX، UTX، SRX، GMX، OLIF، XLIFF، TransWS، xml:tm و PO)؛ اما همه آنها مشابه‌اند و به راحتی می‌توان آنها را با هم جایگزین کرد، زیرا بسیار ساده هستند و فقط فهرستی از نمونه‌های فرهنگ لغت به شمار می‌آیند.
زمانیکه از Translation Memory استفاده میگردد، هر جفت جمله موجود در حافظه با جمله‌ای که قرار است معنی گردد مقایسه میشود تا میزان شباهت آنها مشخص گردد. در علوم کامپیوتر به این کار تطبیق رشته تقریبی (که اغلب به جستجوی رشته‌های فازی = fuzzy string searching نیز معروف است) گفته میشود. تحقیقات زیادی در دانشگاه اوکلند (University of Auckland) کشور نیوزیلند بر روی الگوریتم‌های مختلف تطبیق رشته تقریبی صورت گرفته است، با این حال معمولاً تطبیق رشته تقریبی (approximate string matching) به دو جزء تقسیم میگردد که عبارتند از:
1) پیدا کردن واژه‌های تقریباً منطبق با یک جمله معین، و
2) یافتن جملاتی در حافظه ترجمه تقریباً منطبق با جمله.
عملکرد مموری ترنسلیشن
حافظه ترجمه تا چه اندازه کاربردی است؟
ایده پشت استفاده از حافظه ترجمه بسیار ساده است. این ابزار باعث صرفه‌جویی در وقت مترجمین متخصصی میشود که مکرراً جملات مشابه را ترجمه می‌کنند، و برخی از مزایای آن عبارتست از:
- ترجمه‌های یکپارچه: هنگامیکه جملات مشابه باید بارها و بارها به زبان مقصد برگردانده شوند؛ TM با پیشنهاد کردن اطلاعات قبلی باعث میشود تا کار به انسجام لازم برسد.
- پایگاه داده متمرکز: وقتی یک یا چند مترجم بر روی یک متن مشابه کار می‌کنند، به احتمال زیاد از ترجمه‌های مشابه براساس منابع و پیشنهادات Translation Memory استفاده می‌نمایند.
- صرفه‌جویی در هزینه: صرفه‌جویی در وقت مترجمان به معنی کاهش هزینه است. حافظه ترجمه مانند یک سرمایه‌گذاری انباشته است؛ چون هر جفت جملات معنی شده بیشتری که در آن ذخیره میگردد مترجم را قادر میسازد تا با سرعت بیشتری به بررسی متون جدید (مشابه) بپردازد. در این حالت وی می‌تواند تقاضای بازار به ترجمه فوری متون را برآورده کند.
- ارتقاء کیفیت: ویراستاران، مدیران و سایر مترجمان می‌توانند ورودی‌های TM را اصلاح و بهینه‌سازی کنند تا کار دارای یک تن منسجم بوده و بتواند رضایت کاربران را به وجود آورد. در این حالت دستیابی به ترجمه مقاله باکیفیت آسان‌تر از گذشته محقق خواهد شد.
برخی از محققین ادعا می‌کنند که حافظه ترجمه می‌تواند بین 15% تا 90% باعث افزایش بهره‌وری گردد. ماسارو یامادا (Masaru Yamada) از دانشکده مطالعات زبان‌های خارجه دانشگاه کانزای (FFLS) در تحقیقات خود درباره تأثیر پایگاه داده حافظه ترجمه بر بهره‌وری کار مترجمین عنوان کرده که این نسبت تا حدود زیادی به محتوای سیستم استفاده شده بستگی دارد. مم‌سورس (Memsource) در یک مطالعه جداگانه نشان داده که متوسط افزایش بهره‌وری در صورت استفاده از مموری ترنسلیشن حدود 36% می‌باشد.
در خصوص حافظه ترجمه باید به چه موارد دیگری توجه داشت؟
باید به این نکته توجه داشت که Translation Memory برای حفظ انسجام جملات کامل مفید است و کمتر در زمینه یکپارچه سازی اصطلاحات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالت کلی مدیریت ترمینولوژی یک راهکار بسیار بهتر برای رفع عدم انسجام اصطلاحات است. این موضوع از آنجا ناشی میشود که الگوریتم‌های تطبیق رشته‌ای فازی به کار رفته در این سیستم، کل جمله را در نظر می‌گیرند و در هنگام مقایسه دو جمله، الگوریتم‌هایی مناسب برای مقایسه تفاوت بین اصطلاحات دو جمله نیستند. با این حال حافظه ترجمه هنوز هم به خاطر افزایش سرعت و ارتقاء کیفیت در بین مترجمین بسیار پرکاربرد است، و انتظار می‌رود که در آینده این ابزار کمکی بیشتر در کشورمان به کار برده شود.
در ادامه حتما بخوانيد: جایگاه نمونه خوانی در صنعت ترجمه
