10 زبان نادر و کمیاب که هنوز هم صحبت می شوند
- 09 شهریور 1399
- دنیای زبان
براساس آمار منتشر شده در سایت Ethnologue، در حال حاضر حدود 7097 زبان زنده در سراسر جهان وجود دارد؛ اما این لیست با توجه به از بین رفتن زبان های نادر دائماً در حال تغییر است. دانشمندان ادعا میکنند که تقریبا هر دو هفته یک سیستم کلامی از بین میرود و دو سوم ساختارهای موجود، زبان مادری کمتر از هزار نفر هستند (برای بررسی بیشتر به این لینک مراجعه کنید). در برخی از موارد، کمتر از 10 نفر حتی به بعضی از ساختارهای ارتباطی تکلم میکنند.
بیشتر زبانهای زنده (تقریباً 6000) به دلیل کم بودن تعداد افراد علاقمند به صحبت از طریق آنها، نبود منابع کافی برای آموزش و راغب نبودن جوانترها برای استفاده از زبانهای بومی خودشان در معرض خطر و آسیب پذیری قرار دارند. در این مطلب به 10 مورد از هزاران زبان نادر و مناطقی که عمدتا در آنها اینگونه زبانها به کار برده میشوند، اشاره میگردد؛ پس در ادامه با شبکه مترجمین راستین همراه باشید.
زبان های نادر جهان
در جهانی که ما در آن زندگی میکنیم، زبانهای زیادی از بین رفتهاند که دیگر کسی از آنها برای مکاتبه یا گفتگو استفاده نمیکند. بعضی از زبانها وجود دارند که تعداد گویشورانشان بسیار محدود است؛ با این حال باز هم برای منطقه خودشان کاربرد دارند که به زبان نادر معروف هستند. معمولا آگاهی از ساختار اینگونه زبانها دشوار است؛ چون یک یا دو گوینده بومی غالبا از آنها باقی مانده است. با توجه به تعداد افرادیکه از آنها استفاده میکنند؛ محققین دو مورد زیر را به عنوان مهم ترین زبان های نادر شناسایی نمودهاند.
1. اودی (Udi)
اودی یکی از قدیمی ترین زبان های قفقازی شمالی (North-Caucasian) است. اعتقاد بر این است که مردم در آلبانی قفقازی باستان نیز از طریق این سیستم با هم مکاتبه داشتهاند. این زبان نادر در سه روستای اودی، دو روستای آذربایجان و یکی از روستاهای گرجستان هنوز هم زنده است و مردم با آن تکلم میکنند. حدود 6 هزار نفر به واسطه اودی با هم صحبت مینمایند و تقریباً نیمی از فرزندان آنها در حال فراگیری این زبان هستند. جوانترها در مقطع ابتدایی آن را یاد میگیرند و تلاش میکنند تا اودی را برای نسلهای آینده حفظ نمایند.
2. کندم (Kendem)
زبان کندم یا بوکوا - کندم (Bokwa-Kendem) به عنوان زبان مادری حدود هزار نفری که در سه روستای واقع در کامرون، یعنی کندم، کک پوتی (Kekpoti) و بوکوا (Bokwa) زندگی میکنند، شناخته میشود. خود آن به خانواده سه زبان نادر که معروف به مامفی (Mamfe) یا نیانگ (Nyang) هستند نیز تعلق دارد. افرادیکه با زبان کندم سخن میگویند؛ در هنگام صحبت در خانه، گفتگو با دوستان یا در زمان کار در مزرعه از آن استفاده مینمایند.
بررسی انجام شده در سال 2004 نشان میدهد که کندم در مراسمهای مذهبی سنتی و جلسات شوراهای محلی بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. در ضمن بیشتر اهالی روستای کندم به زبان پیجین (Pidgin) نیز صحبت میکنند. آنها معمولا در هنگام صحبت با افراد غریبهای که کلامی به غیر از زبان کندم دارند، از طریق پیجین سخن میگویند. کندم در سه روستای مذکور آموزش داده نمیشود؛ زیرا معلمی برای آن وجود ندارد.
3. اشکاشمی (Ishkashimi)
اشکاشمی یا اشکشمی یک زبان ایرانی است که حدود 2 هزار نفر در مناطق محدودی از افغانستان، تاجیکستان و پاکستان از طریق آن صحبت میکنند. بیشتر کسانیکه به این زبان نادر گفتگو مینمایند؛ به دری که یکی از زبان های رسمی افغانستان است نیز تسلط دارند. اشکشمی به زبان سنگلچی = Sanglechi (دیگر کلام نخست این منطقه) شباهت زیادی دارد.
بسیاری از زبان شناسان این دو را یکی میدانند و حتی آن را اشکشمی - سنگلچی (Ishkashimi-Sanglechi) میخوانند. اشکاشمی فقط یک کلام گفتاری است و هیچگونه منبع مکتوب منتشر شدهای برای آن در دسترس نیست؛ تنها چیزیکه وجود دارد تعدادی شعر و داستان است که توسط مردم سنگلچی نوشته شده است.
4. پیراها (Pirahã)
زبان پیراها به هیچ کلام دیگری شبیه نیست، تنها گویش باقیمانده از زبان مورا (Mura) است و به عنوان یکی از ساختارهای ارتباطی مختص برزیل شناخته میشود. تنها چند صد نفریکه در یک قبیله منزوی زندگی میکنند، به زبان پیراها تسلط دارند؛ بنابراین یکی از عجیب ترین زبان های جهان محسوب میگردد. عناصر زبانی از جمله مواردی هستند که این کلام را منحصر به فرد کردهاند.
زبان شناسان متوجه شدهاند که پیراها فاقد کلماتی برای توصیف مقادیر مشخص است (آنها از کلماتی معادل برای بیان "تعداد کم" یا "بیشتر" استفاده میکنند) و در آن واژههای ثابتی برای اشاره به رنگها وجود ندارد. تمام سیستمهای ارتباطی دیگر حالت بازگشت (احتمال ایجاد عبارات با در کنار هم قرار دادن جملات) را دارند؛ اما پیراها فاقد این ویژگی است.
حتما بخوانيد: 8 زبان عجیب و غریب دنیا
5. اوواکا (Uw’aka) یا تونبو (Tunebo)
تونبو یک زبان چیبچایی (Chibchan) است که در کلمبیا و ونزوئلا توسط مردم اوواکا (حدود 5000 گویشور) صحبت میشود. بومیان آن را اوواکا مینامند که به معنی "روح مردم" است. زبان تونبو از دستور زبان و فرهنگ لغت مکتوب که در بین زبان های نادر بسیار رایج نیست، برخوردار است. در ضمن دارای چهار گویش مجزاست که هنوز هم استفاده از آنها معمول است. کوباریا (Cobaría)، تگریا (Tegría)، آگوا بلانکا (Agua Blanca) و بارو نگرو (Barro Negro) این چهار گویش هستند.
6. کورو (Koro)
زبان کورو تا سال 2008 میلادی ناشناخته بود؛ لذا یکی از جدید ترین زبان های نادر جهان محسوب میشود. این سیستم ارتباطی، زبان مادری حدود 800 تا 1000 نفر در یک قبیله دور افتاده هندی در ایالت آروناچال پرادش (Arunachal Pradesh) است. برخی از واژگان و نکات گرامری زبان کورو با سایر زبان های نادری که در این منطقه مورد استفاده قرار میگیرند، یکی هستند؛ اما به دلیل دارا بودن فهرستی از اصوات، کلمات و ساختارهای کاملا متمایز به عنوان یک زبان مجزا به حساب میآید. کورو به عقیده زبان شناسان در معرض خطر انقراض است؛ زیرا تعداد کمی از جوانان تمایل دارند تا از طریق آن تکلم کنند.
7. اورموری (Ormuri)
زبان اورموری که به آن بورکی (Baraki) نیز گفته میشود؛ زبان مادری حدود 6000 تا 8000 نفری است که در وزیرستان جنوبی، پاکستان و افغانستان زندگی میکنند. طبق گفته مورخان، قبیله اورموری بیش از 2300 سال است که در این منطقه ساکن هستند. زبان اورموری بخشی از گروه زبانهای هندو اروپایی به حساب میآید.
گویشوران بومی با وجود فشار خارجی جمعیتهای فارسی زبان و پشتو که در این منطقه حضور دارند، قرنهاست کلام اولیه خود را زنده نگه داشتهاند. هیچگونه ادبیات مکتوبی از زبان اورموری تا سال 1838 در دسترس نبود؛ اما امروزه فرهنگ لغت این زبان نادر شامل بیش از 5000 لغت است.
8. اتاوا (Ottawa)
زبان اتاوا که به آدوا (Odawa) نیز معروف است، گویشی از زبان اوجیبوا (Ojibwe) محسوب میگردد که بیشتر در جوامع کوچک جنوب انتاریو (کانادا) و شمال میشیگان (ایالات متحده) مورد استفاده قرار میگیرد. کسانیکه از طریق زبان اتاوا تکلم میکنند؛ حدود 7400 نفر هستند که به گویش "نیشنابموین (Nishnaabemwin)" یا "داواهاومین (Daawaamwin)" تسلط دارند.
مبلغین اروپایی در این مناطق از الفبای لاتین برای مستندسازی زبان در قرن نوزدهم استفاده میکردند. افراد بومی بین سالهای 1823 تا 1910، زبان اتاوا را برای نوشتن اسناد رسمی، طومارها و نامهها به کار میبردند. این شیوه کلامی به دلیل کاهش گویشوران جوان که ترجیح میدهند تا انگلیسی را استفاده کنند در معرض خطر است. با این وجود هنوز هم مقامات محلی برای احیای زبان اتاوا تلاش میکنند و تدریس آن در مدارس بخشی از این فعالیتهاست.
حتما بخوانيد: زبان های منقرض شده
9. روتوکاس (Rotokas)
روتوکاس یک زبان محلی است که در جزیره بوگنویل (Bougainville) کشور پاپوآ گینه نو به آن صحبت میشود. در کشور پاپوآ گینه نو (Papua New Guinea)، مردم محلی به بیش از 800 گویش مختلف سخن میگویند. روتوکاس کلام نخست حدودا 4000 نفر است. این افراد از طریق ساختارهای مختلفی صحبت میکنند و در سه گویش گروه بندی میشوند.
زبان روتوکاس به عنوان یکی از ساده ترین زبان های نادر شناخته میشود؛ زیرا تنها دارای 12 حرف و 11 واج است که 6 حرف آن صامت و 5 حرف دیگر مصوت هستند. حروف مصوت میتوانند طولانی یا کوتاه باشند؛ اما گویشوران آن در هنگام سخن گفتن، هیچگونه تمایزی بین این آهنگها قائل نیستند.
10. سنتینلی (Sentinelese)
سنتینلی زبانی است که برای بیشتر زبان شناسان و محققین ناشناخته است؛ به همین دلیل طبقه بندی یا مطالعه آن غیر ممکن است. در حقیقت تا زمانیکه دانشمندان بتوانند ویژگیهای آن را مشخص کنند؛ با این نام توصیف خواهد شد. اعتقاد بر این است که زبان سنتینلی توسط مردم سنتینل که یک قبیله منزوی و ساکن در جزیرهای در اقیانوس هند هستند، صحبت میشود.
افراد این قبیله از هر گونه تماس با بیگانگان خودداری میکنند؛ بنابراین احتمال داده میشود که تعداد گویشوران بومی این زبان بین 40 تا 500 نفر باشد. دانشمندان براساس اطلاعات اندکی که کسب کردهاند، اظهار داشتهاند که سنتینلی میتواند با سایر زبان های نادری که در قبایل همسایه مورد استفاده قرار میگیرد، ارتباط داشته باشد؛ اما آنها هیچ راهی برای طبقه بندی ندارند.
کلام پایانی در خصوص زبان های نادر
جهانی سازی باعث شده تا کمترین منابع به حفظ زبانها تخصیص پیدا کند. در بعضی از مناطق وجود تنشهای سیاسی، اصلیترین دلیل از بین رفتن اکثر زبان های نادر جهان به حساب میآید. با وجود تلاشهایی که در سالهای گذشته برای زنده نگهداشتن اکثر سیستم های ارتباطی صورت گرفته؛ اما باز هم شاید شاهد از بین رفتن زبانهای بیشتری در سال های آینده باشیم، زیرا گویشوران معدودی از آنها استفاده میکنند.
اخیرا در کشورمان واحدهای تدریس زبان کردی و ترکی آذری به ترتیب در دانشگاههای کردستان و تبریز راه اندازی شده است؛ اما این کار تنها قدم اولیه برای حفظ کلام های بومی و محلی محسوب میشود. متولیان امر باید توجه ویژهای به حفظ زبانها و گویشهای بومی تمام مناطق کشورمان داشته باشند تا خدایی نکرده روزی آنها به دست فراموشی سپرده نشوند.
در ادامه حتما بخوانيد: 5 زبان مرده و در عین حال جالب دنیا