10 زبان نادر؛ زبان‌هایی که هنوز هم از طریق آنها صحبت می‌شود

براساس آمار منتشر شده در سایت Ethnologue، در حال حاضر حدود 7097 زبان زنده در سراسر جهان وجود دارد، اما این لیست با توجه به از بین رفتن زبان‌های نادر دائماً در حال تغییر است. زبان‌شناسان ادعا می‌کنند که تقریبا هر دو هفته یک زبان از بین می‌رود و دو سوم زبان‌های موجود، زبان مادری کمتر از هزار نفر هستند (برای بررسی بیشتر به این لینک مراجعه کنید). در برخی از موارد، کمتر از 10 نفر حتی به بعضی از زبان‌ها تکلم می‌کنند. بیشتر زبان‌های زنده (تقریباً 6000 زبان) به دلیل کم بودن تعداد افراد علاقمند به صحبت از طریق آنها، نبود منابع کافی برای آموزش و راغب نبودن جوانترها برای استفاده از زبان‌های بومی خودشان در معرض خطر و آسیب‌پذیری قرار دارند. در این مطلب به 10 مورد از هزاران زبان نادر و مناطقی که عمدتا اینگونه زبان‌ها به کار برده می‌شوند، اشاره می‌گردد؛ پس در ادامه با شبکه مترجمین راستین همراه باشید.

زبان‌های نادر جهان

در جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، زبان‌های زیادی از بین رفته‌اند که دیگر کسی از آنها برای مکاتبه یا گفتگو استفاده نمی‌کند. بعضی از زبان‌ها وجود دارند که تعداد گویشورانشان بسیار محدود است، اما باز هم برای منطقه خودشان کاربرد دارند. به این دسته از زبان‌ها، زبان نادر گفته می‌شود. معمولا آگاهی از ساختار اینگونه زبان‌ها دشوار است، چون یک یا دو گوینده بومی غالبا از آنها باقی مانده است. با توجه به تعداد افرادیکه از اینگونه زبان‌ها استفاده می‌کنند، زبان‌شناسان ده زبان زیر را به عنوان مهم‌ترین زبان‌های نادر شناسایی نموده‌اند.

1. زبان اودی (Udi)

اودی یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های قفقازی شمالی (North-Caucasian) است. اعتقاد بر این است که مردم در آلبانی قفقازی باستان نیز از طریق این زبان با هم مکاتبه داشته‌اند. این زبان نادر در سه روستای اودی، دو روستای آذربایجان و یکی از روستاهای گرجستان هنوز هم زنده است و مردم با آن تکلم می‌کنند. حدود 6 هزار نفر از طریق زبان اودی با هم صحبت می‌‌نمایند و تقریباً نیمی از فرزندان آنها در حال فراگیری این زبان هستند. جوانترها در مقطع ابتدایی این زبان را یاد می‌گیرند و تلاش می‌کنند تا این زبان را برای نسل‌های آینده حفظ نمایند.

2. زبان کندم (Kendem)

  یکی از روستاهای کامرون که استفاده از زبان کندم در آن رواج دارد  

زبان کندم یا بوکوا- کندم (Bokwa-Kendem) به عنوان زبان مادری حدود هزار نفری که در سه روستای واقع در کامرون، یعنی کندم، کک‌پوتی (Kekpoti) و بوکوا (Bokwa) زندگی می‌کنند، شناخته می‌شود. این زبان به خانواده سه زبان نادر که معروف به مامفی (Mamfe) یا نیانگ (Nyang) هستند نیز تعلق دارد. افرادیکه با زبان کندم سخن می‌گویند در هنگام صحبت در خانه، گفتگو با دوستان یا در زمان کار در مزرعه از این زبان استفاده می‌‌نمایند. بررسی انجام شده در سال 2004 نشان می‌دهد که این زبان در مراسم‌های مذهبی سنتی و جلسات شوراهای محلی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ضمن بیشتر اهالی روستای کندم به زبان پی‌جین (Pidgin) نیز صحبت می‌کنند. آنها معمولا در هنگام صحبت با افراد غریبه‌ای که زبانی به غیر از زبان کندم دارند، به این زبان سخن می گویند. زبان کندم در این سه روستا آموزش داده نمی‌شود، زیرا معلمی برای آن وجود ندارد.

3. زبان اشکاشمی (Ishkashimi)

اشکاشمی یا اشکشمی یک زبانی ایرانی است که حدود 2 هزار نفر در مناطق محدودی از افغانستان، تاجیکستان و پاکستان از طریق آن صحبت می‌کنند. بیشتر کسانیکه به این زبان نادر گفتگو می‌نمایند، به زبان دری که یکی از زبان های رسمی افغانستان است نیز تسلط دارند. زبان اشکشمی به زبان سنگلچی = Sanglechi (دیگر زبان مادری این منطقه) شباهت زیادی دارد. بسیاری از زبان‌شناسان این دو زبان را یکی می‌دانند و حتی آن را اشکشمی - سنگلچی (Ishkashimi-Sanglechi) می‌خوانند. زبان اشکاشمی فقط یک زبان گفتاری است و هیچگونه منبع مکتوب منتشر شده‌ای برای آن در دسترس نیست؛ تنها چیزی که وجود دارد تعدادی شعر و داستان است که توسط مردم سنگلچی نوشته شده است.

4. زبان پیراها (Pirahã)

زبان پیراها به هیچ زبان دیگری شبیه نیست، تنها گویش باقیمانده از زبان مورا (Mura) است و به عنوان یکی از زبان‌های بومی برزیل شناخته می‌شود. تنها چند صد نفریکه در یک قبیله منزوی زندگی می‌کنند، به زبان پیراها تسلط دارند، بنابراین این زبان یکی از عجیب‌ترین زبان‌های نادر جهان محسوب می‌گردد. عناصر زبانی از جمله مواردی هستند که این زبان را منحصر به فرد کرده‌اند. زبان شناسان متوجه شده‌اند که این زبان فاقد کلماتی برای توصیف مقادیر مشخص است (آنها از کلماتی معادل برای بیان "تعداد کم" یا "بیشتر" استفاده می‌کنند) و در آن واژه‌های ثابتی برای اشاره به رنگ‌ها وجود ندارد. تمام زبان‌های دیگر حالت بازگشت (احتمال ایجاد عبارات با در کنار هم قرار دادن جملات) را دارند، اما زبان پیراها فاقد این ویژگی است.

5. زبان اوواکا (Uw’aka) یا تونبو (Tunebo)

تونبو یک زبان چیبچایی (Chibchan) است که در کلمبیا و ونزوئلا توسط مردم اوواکا (حدود 5000 گویشور) صحبت می‌شود. بومیان این زبان را اوواکا می‌نامند که به معنی "روح مردم" است. زبان تونبو از دستور زبان و فرهنگ لغت مکتوب که در بین زبان‌های نادر بسیار رایج نیست، برخوردار است. در ضمن این زبان دارای 4 گویش مجزاست که هنوز هم استفاده از آنها معمول است. کوباریا (Cobaría)، تگریا (Tegría)، آگوا بلانکا (Agua Blanca) و بارو نگرو (Barro Negro) از جمله این چهار گویش هستند.

6. زبان کورو (Koro)

  تصویری از یکی از گویندگان زبان کورو در هندوستان  

زبان کورو تا سال 2008 میلادی ناشناخته بود، لذا یکی از جدیدترین زبان‌های نادر جهان محسوب می‌شود. کورو زبان مادری حدود 800 تا 1000 نفر در یک قبیله دور افتاده هندی در ایالت آروناچال پرادش (Arunachal Pradesh) است. برخی از واژگان و نکات گرامری زبان کورو با سایر زبان‌های نادری که در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرند، یکی هستند؛ اما این زبان به دلیل دارا بودن فهرستی از اصوات، کلمات و ساختارهای کاملا متمایز به عنوان یک زبان مجزا به حساب می‌آید. زبان کورو به عقیده زبان‌شناسان در معرض خطر انقراض است؛ زیرا تعداد کمی از جوانان تمایل دارند تا از طریق آن تکلم کنند.

7. زبان اورموری (Ormuri)

زبان اورموری که به آن بورکی (Baraki) نیز گفته می‌شود، زبان مادری حدود 6000 تا 8000 نفری است که در وزیرستان جنوبی، پاکستان و افغانستان زندگی می‌کنند. طبق گفته مورخان، قبیله اورموری بیش از 2300 سال است که در این منطقه ساکن هستند. زبان اورموری بخشی از گروه زبان‌های هند و اروپایی به حساب می‌آید. گویشوران بومی با وجود فشار خارجی جمعیت‌های فارسی زبان و پشتو که در این منطقه حضور دارند، قرن‌هاست زبان مادری خود را زنده نگه داشته‌اند. هیچگونه ادبیات مکتوبی از زبان اورموری تا سال 1838 در دسترس نبود؛ اما امروزه فرهنگ لغت این زبان نادر شامل بیش از 5000 لغت است.

8. زبان اتاوا (Ottawa)

زبان اتاوا که به آدوا (Odawa) نیز معروف است، گویشی از زبان اوجیبوا (Ojibwe) محسوب می‌گردد که بیشتر در جوامع کوچک جنوب انتاریو (کانادا) و شمال میشیگان (ایالات متحده) مورد استفاده قرار می‌گیرد. کسانیکه از طریق زبان اتاوا تکلم می‌کنند، حدود 7400 نفر هستند که به گویش "نیشنابموین (Nishnaabemwin)" یا "داواهاومین (Daawaamwin)" تسلط دارند. مبلغین اروپایی در این مناطق از الفبای لاتین برای مستند‌سازی زبان در قرن نوزدهم استفاده می‌کردند. افراد بومی بین سال‌های 1823 تا 1910، زبان اتاوا را برای نوشتن اسناد رسمی، طومارها و نامه‌ها به کار می‌بردند. این زبان به دلیل کاهش گویشوران جوان که ترجیح می‌دهند تا زبان انگلیسی را استفاده کنند در معرض خطر است. با این وجود هنوز هم مقامات محلی برای احیای زبان اتاوا تلاش می‌کنند و تدریس این زبان در مدارس بخشی از این فعالیت‌هاست.

9. زبان روتوکاس (Rotokas)

روتوکاس یک زبان محلی است که در جزیره بوگنویل (Bougainville) کشور پاپوآ گینه نو به آن صحبت می‌شود. در کشور پاپوآ گینه نو (Papua New Guinea)، مردم محلی به بیش از 800 گویش مختلف سخن می‌گویند. روتوکاس زبان مادری حدودا 4000 نفر است. این افراد به زبان‌های مختلفی صحبت می‌کنند و در سه گویش گروه‌بندی می‌شوند. زبان روتوکاس به عنوان یکی از ساده‌ترین زبان‌هایی نادر شناخته می‌شود، زیرا تنها دارای 12 حرف و 11 واج است که 6 حرف آن صامت و 5 حرف دیگر مصوت هستند. حروف مصوت می‌توانند طولانی یا کوتاه باشند؛ اما گویشوران این زبان در هنگام سخن گفتن، هیچگونه تمایزی بین این آهنگ‌ها قائل نیستند.

10. زبان سنتینلی (Sentinelese)

  تصویری هوایی از بومیان قبیله سنتینل که با زبان سنتینلی گویش میکنند  

سنتینلی زبانی است که برای بیشتر زبان‌شناسان و محققین ناشناخته است، به همین دلیل طبقه‌بندی یا مطالعه آن غیر ممکن است. در حقیقت تا زمانیکه زبان‌شناسان بتوانند ویژگی‌های این زبان را مشخص کنند، آن را با این نام توصیف خواهند کرد. اعتقاد بر این است که زبان سنتینلی توسط مردم سنتینل که یک قبیله منزوی و ساکن در جزیره‌ای در اقیانوس هند هستند، صحبت می‌شود. افراد این قبیله از هر گونه تماس با بیگانگان خودداری می‌کنند، بنابراین احتمال داده می‌شود که تعداد گویشوران بومی این زبان بین 40 تا 500 نفر باشد. دانشمندان براساس اطلاعات اندکی که کسب کرده‌اند، اظهار داشته‌اند که زبان سنتینلی می‌تواند با سایر زبان‌های نادری که در قبایل همسایه مورد استفاده قرار می‌گیرد، ارتباط داشته باشد؛ اما آنها هیچ راهی برای طبقه‌بندی این زبان ندارند.

دلایل از بین رفتن زبان‌های نادر

جهانی‌سازی باعث شده تا کمترین منابع به حفظ زبان‌ها تخصیص پیدا کند. در بعضی از مناطق وجود تنش‌های سیاسی، اصلی‌ترین دلیل از بین رفتن اکثر زبان‌های نادر جهان به حساب می‌آید. با وجود تلاش‌هایی که در سال‌های گذشته برای زنده نگهداشتن اکثر زبان‌ها صورت گرفته، باز هم شاید شاهد از بین رفتن زبان‌های بیشتری در سال های آینده باشیم، زیرا گویشوران معدودی از زبان‌های نادر استفاده می‌کنند. اخیرا در کشورمان واحدهای تدریس زبان کردی و ترکی آذری به ترتیب در دانشگاه‌های کردستان و تبریز راه‌اندازی شده است، اما این کار تنها قدم اولیه برای حفظ زبان‌های بومی و محلی محسوب می‌شود. متولیان امر باید توجه ویژه‌ای به حفظ زبان‌ها و گویش‌های بومی تمام مناطق کشورمان داشته باشند تا خدایی نکرده روزی این زبان‌ها به دست فراموشی سپرده نشوند. هر چند که ارائه خدمات ترجمه در زبان‌های نادر و محلی اغلب سخت و دشوار است، اما شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ارائه اینگونه خدمات با مشاوران شبکه مترجمین راستین تماس حاصل نمایید.