نقش ترجمه جهت مقابله با تغییرات آب و هوایی

وقتی صحبت از مبارزه با تغییرات آب و هوایی پیش می‌آید، بیشتر مباحث پیرامون سیاست‌های زیست محیطی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، کاشت درختان، پایداری و موارد دیگر متمرکز می‌گردد. اما عموما یک حوزه، یعنی ارتباط زبان و تغییرات اقلیمی، و نقش ترجمه در این زمینه نایده گرفته می‌شود، در حالیکه همین حوزه‌ها مسیر را برای تمام چیزهایی که در مبارزه علیه تغییرات اقلیمی اهمیت دارند، مشخص می‌کنند. شبکه مترجمین راستین در این گفتار در مورد چگونگی تأثیر خدمات ترجمه و زبان‌شناسی بر روی تغییرات اقلیمی صحبت خواهد کرد. این مطلب قصد دارد تا اهمیت بومی ‌سازی ارتباطات تغییرات اقلیمی با توجه به کلمات استفاده شده، چگونگی چارچوب‌بندی مسائل زیست‌محیطی و تغییرات آب و هوایی، و نوع روایت‌هایی که منجر به تقویت طرفداری از محیط زیست می‌شوند، را شرح دهد. در کل این گفتار سعی دارد تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:

امروز مردم علاقمند هستند تا بیشتر در مورد زیر آب فرو رفتن شهرهای مهم جهان مثل نیویورک، میامی یا لندن صحبت کنند. اما واقعیت این است که فعلا این شهرها چندان در معرض خطر نیستند و احتمال وقوع حادثه از جانب تغییرات آب و هوایی آنها را چندان تهدید نمی‌کند (به نظر این شهرها فعلا بیشتر باید مواظب بیماری‌های واگیردار مثل کووید- 19 یا جنبش‌های ضد نژادپرستی باشند). اما حتما به این موضوع توجه داشته باشید که تأثیر مخرب تغییرات آب و هوایی بر همه کشورها و ملت‌ها تحمیل خواهد شد و همه به طریقی تحت ‌تأثیر این رویداد قرار خواهند گرفت (حتی ما در ایران). اما واقعیت‌های کنونی نظام جهانی نشان می‌دهد که برخی کشورها نسبت به بقیه با شدت بیشتری این رویداد را لمس خواهند کرد. کشورهای توسعه ‌یافته مثل ایالات‌ متحده آمریکا، کشورهای اروپای غربی و آسیای شرقی در این قضیه بسیار خوش‌شانس هستند. این خوش‌شانسی بدین معنا نیست که آنها تحت ‌تأثیر قرار نمی‌گیرند، بلکه در واقع وضعیت این کشورها بسیار بهتر از کشورهای دیگر است. اینگونه کشورها از زمان شروع انقلاب صنعتی (Industrial Revolution)، مقصر اصلی افزایش سطح دی ‌اکسید کربن (CO₂) در کره زمین بوده‌اند، اما حال از این تغییرات زیست محیطی کمترین صدمه را می‌بینند که به نظر منصفانه نمی‌رسد.

دانشگاه نوتردام (University of Notre Dame) برای بررسی آسیب‌پذیری هر کشور در برابر تغییرات آب و هوایی همراه با آمادگی و مقاومت کلی آنها، شاخص انطباق جهانی نوتردام (‏ND-GAIN)‏ را ایجاد نموده است. این شاخص نشان می‌دهد که آسیب‌پذیرترین کشورها، کشورهای کم‌تر توسعه ‌یافته (LDCها) و در حال توسعه هستند. این کشورها عموما پایین‌تر از سطح دریا قرار دارند و بیشتر جزیره‌ای شکل هستند که صدها میلیون انسان در فقر مطلق در آنها زندگی می‌کنند. طبق گفته ND-GAIN، کشورهای اسکاندیناوی (‏نروژ، فنلاند، سوئد، دانمارک، ایسلند)‏ برای زندگی امن‌ترین مکان هستند، اما بیشتر کشورهایی آفریقایی، جنوب و جنوب شرقی آسیا، آمریکای ‌لاتین و جزایر اقیانوس آرام به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند. این کشورها نه تنها از اینگونه آسیب‌ها رنج می‌برند، بلکه به دلیل عدم توسعه یافتگی و نبود زیر ساخت‌های لازم در برابر بلایای زیست‌ محیطی و بحران‌های انسانی نمی‌توانند از خودشان به درستی محافظت نمایند.

به طور کلی در ارتباطات مربوط به تغییرات آب و هوایی، نقش ترجمه دست‌کم گرفته می‌شود. وقتی صحبت از گفتگوهای بین‌المللی به میان می‌آید، ترجمه و همچنین تفسیر به عنوان پل‌هایی شناخته می‌شوند که ارتباط بین فرهنگی و زبانی را از اولین روزهای تاریخ بشر ممکن ساخته‌اند. این ارتباطات هر چند برقرار شده، اما پویایی و سازگاری آنها چندان هم بدون دردسر و مشکل نبوده است. به این نکته توجه داشته باشید که هدف ترجمه و تفسیر این است که ارتباطات شکل بگیرد، یعنی بتوان همه افراد را دور یک میز جمع کرد، اما رسیدن به توافق و پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات موضوع دیگری است که حل و فصل آن خارج از اختیارات صنعت ترجمه است. هر چند که بعد از جنگ جهانی دوم، کوشش‌های فراوانی برای برقراری صلح و افزایش ارتباطات شکل گرفت، اما هنوز تقریبا غیر ممکن است که تمام ملت‌ها و کشورها بر سر یک موضوع به توافق کلی و نهایی برسند (به نظر شما اگر این توافق وجود داشت، شاهد جنگ‌های مداوم یا نابرابری‌های نژادی و جنسیتی بودیم؟).

همه کشورها به خصوص آنهایی که در مرز توسعه یافتگی و در حال مدرن شدن هستند، منافع سیاسی و اقتصادی خاص خودشان را دارند. اما بازیگران دیگری غیر از دولت‌ها هم در این عرصه ایفای نقش می‌کنند، مثل سازمان‌های بین‌المللی که خودشان را متعهد به طرفداری از محیط‌ زیست و تلاش برای کم کردن تغییرات آب و هوایی می‌دانند. امروزه دولت‌ها بدون اینکه همه منابع خودشان را به طور کامل تخصیص دهند، این سازمان‌ها می‌توانند به نتیجه مورد نظر دست یابند. توافق همه کشورها با اولویت‌ها و سیاست‌های مختلف بر سر یک مسئله مشترک، اتفاقی نادر است. تقریبا همه جهانیان موافق هستند که تغییرات آب و هوایی برای کل دنیا مضر است، اما آنچه که آنها بر سر آن توافق ندارند، سیاست‌های خاصی مانند نحوه کاهش انتشار دی‌ اکسید کربن (چون بایستی بودجه‌ای برای اقدامات ابتکاری انرژی تجدید‌پذیر برای کشورهایی که بیش از همه به آن نیاز دارند اختصاص داده شود) و چگونگی کمک کشورهای توسعه ‌یافته به کشورهای در حال توسعه و موارد دیگر است.

روشی که ما زبان مورد نظر خود را در ارتباط با تغییرات آب و هوایی انتخاب می‌کنیم، می‌تواند شیوه درک مردم را تغییر دهد. جایگزین شدن عبارت "گرمایش جهانی (global warming)" با "تغییرات آب و هوایی = تغییرات اقلیمی (climate change)" یکی از مثال‌های بسیار خوب در این زمینه به شمار می‌آید. هر دو اصطلاح "تغییرات آب و هوایی" و "گرمایش جهانی" پیش از این در اواسط قرن بیستم وجود داشتند. اما در دهه 1980 میلادی بود که استفاده از عبارت "گرمایش جهانی" رایج گردید. بسیاری از دانشمندان در آن زمان نیز اصطلاح "تغییرات آب و هوایی" را به رسمیت شناخته بودند و از آن استفاده ‌کردند. با این حال مدت زمان زیادی طول نکشید تا عبارت گرمایش جهانی با تغییرات آب و هوایی جایگزین هم گردیدند.

اصطلاح "تغییرات آب و هوایی"، اجماع علمی در علوم زیست محیطی را منعکس می‌کند و اظهار می‌دارد که افزایش گازهای گلخانه‌ای موجب تغییرات آب و هوایی متنوعی خواهند شد که تنها به افزایش دما و بالا رفتن سطح آب دریا محدود نمی‌شوند. تغییر تدریجی به سمت استفاده از اصطلاح "تغییرات آب و هوایی"، فرصتی برای جنبش‌های اقلیمی جهت دفاع از خودشان در برابر بسیاری از منتقدان را نیز ایجاد نمود. بسیاری از منتقدان بر بعضی از خطاها در نظریه گرمایش جهانی تأکید داشتند و همواره عنوان می‌کردند که افزایش دما به معنای این است که زمستان‌های سرد یک خاطره دور خواهند شد. پس یک مفهوم باعث شده بود تا بخشی از جامعه منکر اصل قضیه شوند و آن را به کلی نادیده بگیرند. وقتی در بسیاری از مناطق جهان شاهد دمای انجماد و حتی شرایط کولاک مانند بودیم، اشتباه این مفهوم بیشتر روشن گردید. بنابراین برگزیدن عبارت "تغییرات آب و هوایی" به عنوان یک اصطلاح قطعی بهترین انتخاب بود.

زبان ‌شناسی محیطی یک شاخه نوظهور از زبان‌شناسی محسوب می‌شود که بر روی موضوعات زیست محیطی متمرکز است. هدف محققان زبان‌ شناسی محیطی، درک این موضوع است که چگونه مسائل زیست ‌محیطی از طریق کلمات و زبانی که افراد و گروه‌ها استفاده می‌کنند، به وجود می‌آیند. محققان زبان ‌شناسی محیطی با درک تعامل بین کلمات، فعالیت‌ها و زمینه‌ها می‌توانند نتیجه‌گیری کنند که کلمات بر روی کدام رفتارهای خاص نسبت به موضوعات زیست محیطی و همچنین تغییرات آب و هوایی تأثیر می‌گذارند. این نوع زبان‌شناسی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه مسائل زیست‌ محیطی و تغییرات آب و هوایی در گفتمان رسانه‌ای و سیاسی شکل می‌گیرند و منتقل می‌شوند. همچنین در نحوه اصلاح کلمات و زبان کلی که برای مخاطبان مختلف در ارتباط با تغییرات آب و هوایی از آنها استفاده می‌کنیم، می‌تواند کمک‌کننده باشد.

یکی از چهره‌های کلیدی و معروف در حوزه زبان‌ شناسی محیطی، ارن استیب (Arran Stibbe) است. وی کتاب "زبان ‌شناسی محیطی: زبان، اکولوژی و موضوعاتی که ما با آنها زندگی می‌کنیم (Ecolinguistics: language, ecology and the stories we live by)" را نوشته است و یکی از بنیانگذاران انجمن زبان ‌شناسی محیطی محسوب می‌شود. در ادامه به گزیده‌ای از مصاحبه ارن استیب نگاهی می‌اندازیم و تأکید وی بر اهمیت ارائه مسائل زیست ‌محیطی در چارچوب موضوعات مختلف به مخاطبان گسترده را توضیح می‌دهیم. یقینا بعد از مطالعه این مصاحبه پی خواهید برد که ارتباط تغییرات آب و هوایی و زیست ‌محیطی یک فرآیند بسیار پیچیده و چند جانبه است.

سیاست‌ها نه تنها توسط حقایق، بلکه از طریق تجربیات شکل می‌گیرند. به همین دلیل هر صدایی در ارتباط با تغییرات آب و هوایی، سزاوار شنیده شدن است. برخی از این صداها ممکن است با یکدیگر موافق نباشند، اما هیچ صدایی نباید مورد غفلت قرار گیرد و به آن توجه نشود. مثلا اظهارنظر معروف کارل سیگن (Carl Sagan)، اخترشناس آمریکایی، در مورد تصویر بی‌نهایت دور فضاپیمای وویجر 1 (Voyager 1) از سطح زمین، می‌تواند اهمیت محافظت از کره زمین را برای ما روشن کند.

همانطور که قبلا در مورد آن صحبت کردیم، آسیب‌پذیرترین کشورها در مقابل تغییرات اقلیمی، کشورهای فقیر و جوامع منزوی هستند. بدون ترجمه و تفسیر، آنها به کل نادیده گرفته می‌شوند و کسی به آنها توجه نمی‌کند. خانم چی لو (Chi Luu) یک زبان‌ شناس محاسباتی (computational linguist) است که در زمینه زبان‌های در معرض خطر فعالیت می‌کند. وی ارتباط بین زبان و تغییرات آب و هوایی، و آنچه که در این فرآیند در جریان است را برجسته نموده و عنوان کرده است که "همانطور که تنوع زیستی را از دست می‌دهیم، تنوع زبانی و فرهنگی را نیز از دست خواهیم داد". بنابراین وقتی جوامع و زبان‌های آنها منقرض شوند، اثر منحصر به فردی را در جامعه انسانی از دست می‌دهیم. بسیاری از زبان‌ها در حال حاضر منقرض گردیده‌اند. با اینکه این مسئله نتیجه بسیاری از عوامل معاصر است، اما به نظر می‌رسد که تغییرات آب و هوایی بر پیکره بسیاری از زبان‌های کمتر مورد استفاده، ضربه نهایی را وارد می‌نماید.

جنبش اقلیمی نمی‌تواند بدون تحقیقات مداوم به فعالیت خود ادامه دهد. در بسیاری از حوزه‌ها، آدم‌های شکاک دوست دارند تا با پیدا کردن کوچک‌ترین خطاها و لغزش‌ها در فرآیند تحقیق، داده‌ها و نتایج آن به غلط‌گیری تحقیقات بپردازند. صرف‌نظر از این موضوع، تحقیق در مورد تغییرات آب و هوایی به عنوان منبع اصلی پژوهش برای کل تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود. به همین دلیل سالانه حجم گسترده‌ای از مقالات تخصصی در این حوزه به چاپ می‌رسد. اما حقیقت این است که جامعه جهانی از تحقیقات پیرامون تغییرات آب و هوایی از طریق اشتراک‌گذاری و البته اجرای آنها استفاده می‌کند. محدود کردن این تحقیقات به آزمایشگاه‌ها و حلقه‌های کوچک محققین نمی‌تواند در زمینه مقابله با تغییرات آب و هوایی، راه‌حل مناسبی در اختیار جامعه بشری قرار دهد.

با توجه به آنچه درباره زبان ‌شناسی محیطی گفته شد، می‌توان عنوان نمود که ارتباطات مرتبط با تغییرات آب و هوایی و حتی اخبار زیست ‌محیطی در کل به چگونگی توصیف حقایق و چارچوب‌بندی مسائل برای مخاطبان هدف می‌پردازند. این مفهوم همچنین با بومی سازی (localization) نیز شباهت دارد. بومی سازی در مورد منطبق نمودن محتواست و تا زمانیکه برای مخاطب هدف مناسب باشد، می‌تواند انجام گیرد. امروزه خدمات بومی سازی برای صنایع جهانی جهت فراهم نمودن محتوای مرتبط محلی و ارتباط معنی‌دار با بازارها و مخاطبین بین‌المللی از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به این نکته می‌توان گفت که زبان‌ شناسی محلی نیز علم بومی ‌سازی ارتباطات تغییر اقلیم، موضوعات زیست محیطی، اخبار زیست محیطی و موارد دیگر است. بومی سازی این نوع از اطلاعات، چگونگی ارتباط آنها با مخاطبین سراسر جهان را نشان می‌دهد.

مسئله تغییر اقلیم در بسیاری از کشورها یک موضوع دو قطبی است، یعنی هم موافقان و هم مخالفان بسیار زیادی دارد. منظور ما از مخالفان این رویداد زیست محیطی، کسانی نیست که وقوع همچنین رویدادی را کاملا رد می‌کنند، بلکه آنها در شیوه‌ها و چگونگی برخورد با این اتفاق با بقیه جامعه سر ناسازگاری دارند. حتی در میان جوامع آسیب‌پذیر، باز هم عده‌ای خیلی مشتاق رها کردن زندگی خود و ترک سرزمین اجدادیشان نیستند، و این مسئله را چندان مهم ارزیابی نمی‌کنند، چون درک عمیقی از ماجرا پیدا نکرده‌اند.

با توجه به آنچه طی این گفتار بیان گردید، مشخص شد که بومی‌ سازی ارتباطات مرتبط با تغییرات آب و هوایی و زیست ‌محیطی به طور کلی نیازمند مهارت و شیوه متفاوتی از درک و ترجمه متون تخصصی است. در مقایسه با دیگر انواع ترجمه، ترجمه تخصصی متون محیط زیست یک تخصص نسبتا جدید در صنعت ترجمه به شمار می‌آید که متأسفانه در کشور ما سایت‌های حرفه‌ای و ارائه دهندگان خدمات ترجمه زیادی در این حوزه فعالیت ندارند. این نوع از ترجمه را می‌توان به عنوان شاخه‌ای از ارتباطات فنی نیز مورد بررسی قرار داد و به آن توجه نمود.

هر چند هدف این گفتار بررسی نقش ترجمه در مقابله با تغییرات اقلیمی بود، اما فعالیت‌های مخرب بشر باعث شده تا محیط زیست پیرامون ما به شدت آسیب ببینید، به همین دلیل مقالات متعددی در مورد کاهش فجایع زیست محیطی و راه‌های مقابله با آنها توسط محققین به نگارش در آمده است. با توجه به درگیر بودن کل جامعه جهانی با موضوعات محیط زیستی، شایسته است که همگان بتوانند از آنها استفاده کنند. امروزه تربیت مترجم متخصص و حرفه‌ای در حوزه ترجمه متون محیط زیستی مورد توجه بسیاری از سازمان‌ها قرار گرفته و حتی دانشجویان هم خواهان ترجمه تخصصی مقاله محیط زیست هستند.

وجود نوعی اختلاف در زمینه مقابله با تغییرات آب و هوایی کاملا مشهود است. برخی خواهان سیاست‌های زیست‌ محیطی مترقی و در عین حال متوسط هستند، اما برخی دیگر اعمال تغییرات شدید بر رفتارهای مصرف‌کننده و مجبور کردن آنها به اجرای این تغییرات را ترجیح می‌دهند. افرادی هم ایده‌های رادیکال‌تری مثل مهندسی زمین (geoengineering) را مطرح نموده‌اند. اما همگان بدون توجه به نوع ایده، بر سر این موضوع توافق دارند که سرعت اجرای هیچکدام از طرح‌ها به اندازه کافی سریع و مؤثر نبوده است. آنها بر این باورند که رهبران جهان، زمان و منابع بیشتری را صرف سازماندهی کنفرانس‌های بین‌المللی می‌کنند. در این کنفرانس‌ها فقط حرف زده می‌شود و ما همچنان در مورد تغییرات آب و هوایی صحبت خواهیم کرد تا زمانیکه برای نجات کره زمین خیلی دیر شده باشد. همه این صحبت‌ها در هنگام شنیدن بسیار زیبا هستند، اما تا وقتیکه به مرحله عمل نرسند، ارزشی نخواهند داشت و فقط حرف هستند.