تعریف پیر ریویو (Peer review) و انواع داوری همتا

پیر ریویو (Peer review) که تحت عنوان داوری همتا و بررسی همکاران شناخته می‌شود؛ نوعی فرآیند بررسی تخصصی مقاله است که اغلب ژورنال‌های معتبر از آن برای پذیرش آثار علمی استفاده می‌کنند. هر چند این شیوه بسیار سبب ارتقاء کیفیت تحقیقات گردیده؛ اما به خاطر مشکلاتی نظیر زمانبر بودن و حتی دزدی علمی با انتقاداتی روبه‌روست. با این حال ویژگی‌های ممتاز آن بر معایبش می‌چربد؛ لذا شبکه مترجمین راستین بر آن شده تا در این گفتار ضمن تعریف و معرفی کامل داوری همتا، به انواع آن نیز اشاره نماید.

تعریف پیر ریویو (داوری دقیق)

پیر ریویو یا داوری همتا به نوعی شیوه بررسی آثار علمی توسط ژورنال‌ها اشاره دارد که آنها مقالات را قبل از انتشار توسط محققان همتا (مختص همان رشته) مورد بازبینی قرار می‌دهند. در اصل مقاله قرار گرفته تحت بازنگری با دقت (Peer reviewed article) اثری است که توسط محقق دارای تخصص در آن زمینه به طور کامل بررسی، و در صورت داشتن کیفیت و استانداردهای لازم مورد پذیرش قرار می‌گیرد و در یک مجله علمی منتشر می‌شود. هدف از داوری همتا (یا دقیق)، انتشار پژوهش‌هایی است که استانداردهای تعیین شده در هر حوزه را دارا می‌باشند. به این ترتیب مقالاتی که داوری شده و سپس منتشر می‌گردند را می‌توان به عنوان الگوی شیوه تحقیق به کار برد.

فرآیند داوری همتا

هر اثر ارسال شده برای مجلات پیر ریویو باید پیش از انتشار، مراحل زیر را پشت سر بگذارد:

1. مقاله باید به ژورنال ارسال شود.

2. مجله در گام نخست پژوهش مورد نظر را به یک متخصص در آن حوزه ارجاع می‌دهد که به او "همتا (همتراز)" یا همکار تحقیقاتی گفته می‌شود.

3. داوران همتراز، تحقیق را مورد بررسی قرار می‌دهند، و صحت روش پژوهش و سایر روندهای آن را بررسی می‌کنند.

4. اگر مقاله مناسب تشخیص داده شود؛ همتا درخواست تجدیدنظرهای بیشتری می‌کند.

5. در صورتیکه اثبات شود کار از کیفیت مناسبی برخوردار است؛ تائید می‌شود. اما اگر براساس استانداردهای آن زمینه علمی نباشد؛ رد می‌گردد.

انواع پیر ریویو

انواع مختلف روش‌های داوری همتا یا بازنگری بادقت با گذشت زمان به وجود آمده‌اند. در ادامه به صورت مختصر به رایج‌ترین شیوه‌های اینگونه بررسی می‌پردازیم:

• داوری یک سو کور (Single blind review): در این شیوه نام داور از دید نویسنده پنهان است. این سنتی‌ترین و رایج‌ترین روش داوری مقالات می‌باشد.
• داوری دو سو کور (Double blind review): نه داور و نه نویسنده هیچگاه با اسم و هویت یکدیگر آشنا نمی‌شوند.
• داوری سه سو کور (Triple-blind review): در این فرآیند بررسی، هم اسم داوران و هم اسم نویسنده از یکدیگر پنهان خواهد ماند و مشخص نخواهد شد. در داوری سه سو کور برخلاف روش Double blind review با چندین داور مواجه هستیم که هویت آنها برای هم نیز مجهول است.
• داوری باز (Open review): این اصطلاحی است که به چندین مدل داوری اشاره دارد و هدف از آن دستیابی به شفافیت کامل در طول بررسی پژوهش و بعد از آن است. مثلاً در طول آن شاید داور و نویسنده با یکدیگر آشنا شوند.

داوری همتا یا پیر ریویو

ویژگی‌های مقاله داوری شده

یک مقاله تحت داوری همتا قرار گرفته یا به عبارتی پیر ریویو گردیده که به آن مقاله داوری شده هم گفته می‌شود، دارای مشخصات زیر است:

• در یک مجله علمی منتشر شده است. کافی است نگاهی به مشخصات ژورنال و به ویژه به قسمت توضیحات آن بیاندازید؛ در این بخش مشخص می‌شود که آیا مجله تحت داوری دقیق قرار گرفته یا خیر.
• دارای لحن جدی و آکادمیک است.
• چکیده در ابتدای آن آورده شده است.
• مقاله براساس سرفصل‌ها به مقدمه، مروری بر پیشینه تحقیق، بحث و نتیجه گیری تقسیم می‌شود.
• دارای استنادات درون متنی و فهرست کتابخانه‌ای است که تمام مراجع را به صورت دقیق لیست کرده است.
• موسسات آن وابسته به یک مرکز تحقیقاتی یا یک دانشگاه هستند.

نحوه یافتن مقالات پیر ریویو شده

راه‌های زیادی برای پیدا کردن مقالات تحت داوری همتا قرار گرفته وجود دارد. به عنوان نمونه می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:

• بررسی بخش About مجله: در این قسمت باید نام مقالاتی که بررسی گردیده و در مجله چاپ شده‌اند، و نوع داوری آنها آورده شود.
• مراجعه به پایگاه داده مجلات پیر ریویو: برای این کار می‌توانید به وب‌سایت‌های وب آو ساینس (Web of Science)، پاب مد (PubMed)، اسکوپس (Scopus)، گوگل اسکولار (Google Scholar) و غیره مراجعه کنید. در قسمت جستجوی پیشرفته این سایت‌ها می‌توانید ذکر کنید که تنها به دنبال ژورنال‌های حاوی داوری دقیق هستید.
• استفاده از منابع داخلی: از پایگاه داده کتابخانه دانشگاه خود استفاده نموده و در قسمت جستجوی پیشرفته ذکر نمایید که تنها به دنبال مجلات پیر ریویو شده می‌گردید.