مروری بر زندگی و آثار عبدالرزاق قورنه (گورنا)؛ برنده جایزه نوبل 2021

جایزه نوبل ادبیات 2021 به عبدالرزاق قورنه (Abdulrazak Gurnah) اهدا شد. این رمان نویس تانزانیایی که مقیم بریتانیاست؛ این جایزه را به خاطر "نوشته‌های رسوخگر و مشفقانه در زمینه تأثیرات استعمار و اثرگذاری آثارش بر سرنوشت پناهندگانی که در شکاف بین فرهنگ‌ها و قاره‌ها اسیر شده‌اند"، دریافت کرد. مهاجرت و از بین رفتن فرهنگ، به همراه مواردی چون تنوع فرهنگی و قومی شرق آفریقا، پیش زمینه اصلی داستان‌های گورنا را تشکیل می‌دهند. در ضمن اینها چیزهایی هستند که زندگی شخصی او را شکل داده‌اند.

نوشته‌های عبدالرزاق قورنه به شدت تحت تاثیر تنوع قومی و فرهنگی زنگبار، یعنی زادگاهش قرار دارند. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، به عنوان مسیر اصلی تجاری اقیانوس هند در سواحل شرق آفریقا عمل می‌کند، و همچنین تجار و مستعمره نشیانی را از کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی، یمن و امارات، جنوب آسیا، سرزمین اصلی آفریقا و بعدها اروپا نیز به خود جذب کرده است.

آثار قورنه این تنوع را با بهره‌گیری از صداهای مختلف برگرفته از مراجع ادبی گوناگون به تصویر می‌کشند. او بیشتر از همه بر دورگه بودن و تنوع در مواجه با آفریقایی گرایی (آفروسِنتریسم) که بر جنبش‌های استقلال طلبی شرق آفریقا در قرن بیستم سایه افکنده، تأکید دارد.

دیگر رمان عبدالرزاق گورنا به نام بهشت (Paradise) که در سال 1994 نامزد جایزه بوکر گردیده، نیز روایتی تازه و جذاب به حساب می‌آید؛ هر چند داستانش به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، یعنی زمانیکه اروپایی‌ها شروع به پایه‌گذاری مستعمرات در سواحل شرق آفریقا کردند، برمی‌گردد. رمان بهشت به موضوع برده‌داری در آفریقا می‌پردازد و شخصیت اصلی آن یک برده است. مهمتر از همه، رمان بهشت با به تصویر کشیدن تنوع بالای گنجینه آثار ادبی قورنه؛ ارجاعات به متون زبان سواحلی، سنت‌های مذهبی و قرآنی، و آثار جوزف کنراد (Joseph Conrad) را نیز گرد هم می‌آورد.

آثار قورنه با ارجاعات به متون مختلف و توجه ویژه به آرشیوهای ادبی، مسائل گسترده‌تری را در ادبیات پسا استعماری منعکس کرده و به آنها می‌پردازند. رمان‌های او سعی دارند به این موضوع اشاره ‌کنند که حذف عمدی روایت‌ها و دیدگاه‌های آفریقایی از پیامدهای اصلی استعمار اروپایی هستند. همچنین نوشته‌های گورنا بر مکالمات بین افراد و ثبت وقایع تاریخی تمرکز دارند؛ لذا می‌توان آنها را تا اندازه‌ای شبیه آثار فرانتس فانون (Frantz Fanon) دانست.

قورنه یکی از مهمترین نویسندگان معاصر پسا استعماری است که تا به حال ده‌ها رمان نوشته است. وی اولین نویسنده سیاهپوست آفریقایی است که پس از وله سوینکا = Wole Soyinka (برنده جایزه نوبل ادبیات در سال 1986) موفق به کسب این جایزه شده است. جدیدترین رمان او به اسم "زندگی پس از مرگ (Afterlives)" توسط روزنامه انگلیسی ساندی تایمز تحت عنوان "آرشیوی شنیدنی از آفریقای گمشده" توصیف شده است؛ در واقع صفحات آغازین این رمان و بسیاری دیگر از آثار او، به صورت مستقیم خواننده را به دنیای قصه‌گویی شفاهی می‌برند.

کتاب زندگی پس از مرگ به زمان حکومت آلمانی‌ها در اوایل قرن بیستم در شرق آفریقا مربوط می‌گردد، و روایتگر داستان زندگی پسر جوانی به نام الیاس است که توسط سربازان استعمارگر آلمانی از والدینش گرفته می‌شود و پس از سال‌ها جنگ بر علیه مردم خود، به روستایش باز می‌گردد. قدرت نویسندگی قورنه در توانایی او در پیچیده کردن تقسیم بندی دوگانه دوستان و دشمنان الیاس، کند و کاو تاریخچه‌های پنهان و فاش کردن ماهیت متغیر هویت و تجربیاتش نهفته است.

جایزه ادبی نوبل بزرگترین جایزه مادی ادبیات به شمار می‌آید؛ بنابراین از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. با این حال روش انتخاب برنده کاملاً محرمانه است و به نامزدهایی که در درون این آکادمی توسط منتقدان، اساتید ادبیات و برندگان سابق این جایزه معرفی می‌شوند، بستگی دارد. این بدان معنی است که اگر چه کارشناسان این حوزه از قبل درباره نامزدهای احتمالی رایزنی می‌کنند؛ اما هیچکس تا زمان اعلام برنده نمی‌داند چه کسانی در این رقابت نامزد بوده‌اند.