راهنمای نوشتن فصل بحث پایان نامه

نتیجه گیری و پیشنهادات بخش مهمی از پایان نامه یا تز دکتری هستند که تحت عنوان فصل بحث (Discussion) مورد نگارش قرار می‌گیرند. دانشجویان باید در این فصل به تفصیل داده‌هایی که در جریان تحقیقات خود جمع آوری کرده‌اند را توضیح دهند و بر روی نتایج پژوهش با در نظر گرفتن تمام محدودیت‌های مطالعه خود بحث کنند.

با این حال بسیاری از دانشجویان هنگام کار کردن بر روی فصل آخر پایان نامه خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند؛ چرا که نوشتن این قسمت مستلزم داشتن مهارت‌های تفکر تحلیلی و انتقادی قوی است. به علاوه باید ثابت کنند که مطالعه آنها به پیشبرد تحقیقات موجود در این زمینه کمک می‌کند.

هدف از نوشتن فصل نتیجه گیری و پیشنهادات پایان نامه، تفسیر و ارزیابی نتایج مطالعه و تحلیل نحوه کمک آنها به پاسخ سوال تحقیقاتی یا اثبات فرضیه‌ای است که پایان نامه در اصل بر پایه آن نوشته شده است. به علاوه شما باید رویکرد خود را توجیه کرده و نحوه ارتباط آن با پیشینه تحقیق را نشان دهید. در هنگام استدلال باید بر توضیح مفهوم یافته‌های خود، اهمیت‌شان، چیزهایی که آنها نمی‌توانند به ما بگویند و روش‌هایی که برای مطالعات و تمرینات بیشتر توصیه می‌کنید، تمرکز داشته باشید.

فراموش نکنید که فصل بحث پایان نامه همواره با مقدمه آن ارتباط دارد؛ زیرا این بخش درباره سوال تحقیقاتی یا فرضیه‌ای است که تدوین کرده‌اید و با پیشینه تحقیقاتی که مورد بررسی قرار داده‌اید ارتباط دارد. اما باید بدانید که نمی‌توانید آنچه در فصل اول پایان نامه گفته‌اید را تکرار کنید. شما باید به وضوح بگویید که مطالعه شما چگونه می‌تواند به پیشبرد درک خواننده از مسئله (به خصوص از جاییکه پیشینه تحقیق را مرور کرده‌اید) کمک کند.

روش‌های مختلفی برای نوشتن این فصل وجود دارد. هر چند ساختار بخش بحث ممکن است در رشته‌های مختلف تحصیلی متفاوت باشد؛ اما معمولاً شامل جزئیات زیر است:

• جمع بندی نهایی.

این بخش باید با بیان مجدد مسئله تحقیقاتی و خلاصه‌ای مختصر از یافته‌هایتان شروع شود. شما در اینجا نباید داده‌هایی که قبلاً ذکر کرده‌اید را تکرار کنید؛ بلکه باید نتایج شفافی را بیان نمایید که به سوال اصلی تحقیقاتی (که اساس مطالعه شما بر آن استوار است) پاسخ می‌دهد. فراموش نکنید که این قسمت نباید بیشتر از یک پاراگراف باشد. از نمونه‌های زیر می‌توانید در این خصوص استفاده کنید:

توجه داشته باشید هر چند ممکن است نتایج اکتسابی برایتان واضح و قابل درک باشند؛ اما وظیفه شما در فصل بحث این است که اهمیت آنها را برای خوانندگان خود توضیح دهید و بگویید که این نتایج چگونه به پاسخ سوال تحقیقاتی شما کمک می‌کنند.

نوع تفسیر داده‌ها بسته به نوع تحقیق شما ممکن است متفاوت باشند؛ اما می‌توانید از روش‌های زیر بهره بگیرید:

• توضیحات ثانویه را نیز در نظر داشته باشید و موضع خود را توجیه کنید.

هر تحقیقی دارای محدودیت‌های خاص خود است که شما برای اثبات کار خود، آنها را قبول کرده‌اید. به یاد داشته باشید که محدودیت‌ها، اشتباهات شما را نشان نمی‌دهند؛ بلکه تنها تصویری واضح از آنچه مطالعه‌تان می‌تواند و یا نمی‌تواند به آن برسد ارائه می‌دهند.

محدودیت‌ها ممکن است به دلیل روش پژوهش، نحوه طراحی مطالعه یا موانع دیگری که در طول روند تحقیق رخ می‌دهند، به وجود بیایند. هدف اصلی شما در اینجا تنها بیان محدودیت‌های مطالعه و مشخص کردن نحوه تاثیر آنها بر رسیدن شما به اهداف تحقیقاتی‌تان است.

به عنوان مثال اگر در هنگام جمع آوری و تحلیل داده‌های خود به مشکلاتی برخورده‌اید؛ باید آنها را شرح دهید و تاثیر آنها را بر نتایج تحقیقات خود بیان نمایید. بعد از اینکه محدودیت‌های خود را ذکر کردید؛ باید توضیح دهید که چرا داده‌های اکتسابی شما هنوز معتبر هستند و به سوال تحقیقاتی‌تان به صورت کامل پاسخ می‌دهند. از نمونه‌های زیر می‌توانید استفاده کنید:

پایان نامه شما تنها نیاز به تفسیر ندارد؛ بلکه باید داده‌های اکتسابی خود را به پژوهش‌های قبلی که در فصل پیشینه تحقیق خود ذکر کرده‌اید، ربط دهید. باید در فصل بحث پایان نامه خود نشان دهید که نتایج مطالعه شما چگونه با اطلاعات موجود مطابقت دارند، چه نتایج جدیدی به بار آورده‌اند و چگونه بر نظریات فعلی تاثیر می‌گذارند. بهتر است سوالات زیر را مطرح کنید:

• آیا مطالعه شما دستاوردهای اصلی و کاربردی دارد؟

براساس بحث نتایج مطالعه خود می‌توانید توصیه‌هایی در مورد تحقیقات بیشتر ارائه دهید. گاهی اوقات می‌توانید این توصیه‌ها را در بخش نتایج خود نیز بیاورید.

1. دلایل و استدلال‌های خود را از حالت کلی به حالت اختصاصی سازماندهی کنید. در ابتدا باید یافته‌های خود را با مطالعات موجود مطابقت دهید؛ سپس باید آنها را با یک نظریه خاص مرتبط کنید و در نهایت در صورت مناسب بودن با موارد کاربردی ارتباط دهید. باید حتماً انسجام مطالب خود را حفظ نمایید، و از اصطلاحات کلیدی، تعاریف و شیوه روائی مقدمه مطالعه خود تبعیت کنید.

2. مسئله تحقیقاتی خود را مجدداً بیان کنید و یافته‌های اصلی خود که مستقیماً به سوالات شما پاسخ می‌دهند را خلاصه کنید. فراموش نکنید که باید روش‌های کلیدی که در طول پژوهش از آنها استفاده کرده‌اید را ذکر کنید.

3. یافته‌هایتان را توضیح دهید و درباره اهمیت آنها در زمینه مطالعاتی خود صحبت کنید. آنها را با پیش زمینه‌های نظری مطالعه خود ادغام کنید. در هنگام تفسیر داده‌ها می‌توانید از رویکردهایی مانند شناسایی الگوها، همبستگی‌ها، اصول و روابط بین یافته‌های اصلی خود استفاده کنید؛ در مورد اینکه آیا یافته‌های شما فرضیه‌تان را پشتیبانی می‌کنند یا خیر نیز توضیح دهید. اگر در پژوهش‌تان به یافته‌های غیرمنتظره‌ای برخورده‌اید آنها را تجزیه نمایید و سعی کنید دلیل قانع کننده‌ای برای ظاهر شدن این داده‌ها بیاورید.

4. در مورد نحوه مطابقت نتایج مطالعه خود با تحقیقات قبلی و دانش موجود صحبت کنید. توضیح دهید که نتایج کار شما چگونه با یافته‌های دیگر مطابقت دارند (آنها را با هم مقایسه کنید). هدف شما این است به خوانندگان نشان دهید که تحقیقات‌تان چه دیدگاه‌های جدیدی را به این حوزه افزوده‌اند.

5. برای اینکه بخواهید بر اعتبار مطالعه خود مهر تائیدی بگذارید؛ باید محدودیت‌ها را تصدیق کنید. درباره مسائل و سوالاتی که در مطالعه شما به آنها پرداخته نشده پس صحبت کنید. توضیح دهید که آیا آنها بر اعتبار یافته‌هایتان تاثیر می‌گذارند یا خیر.

6. در مورد دستاوردهای نتایج مطالعه خود صحبت کنید و توضیح دهید که چرا این نتایج از گستره بزرگتری از اطلاعات در این زمینه پشتیبانی می‌کنند.

7. براساس نتایج کارتان توصیه‌هایی برای تحقیقات بعدی ارائه دهید. پیشنهادات شما ممکن است براساس محدودیت‌های خاصی باشند. شما باید در این زمینه بسیار دقیق عمل کنید و ایده‌های مشخصی در مورد نحوه پیاده کردن تحقیقات بعدی در مورد مسائلی که پژوهشتان قادر به پوشش آنها نبوده ارائه دهید.

8. هرگز در فصل بحث پایان نامه، نتایج جدید را معرفی نکنید و درباره آنها به تحلیل نپردازید؛ تنها در مورد نتایجی که قبلاً گزارش شده حرف بزنید.

9. از حدس و گمان و ارائه نتایجی که توسط داده‌ها پشتیبانی نمی‌شوند، اجتناب کنید.

همانطور که دیدید نوشتن فصل بحث پایان نامه یک فرآیند پیچیده و وقت گیر است که نیاز به صرف زمان و تلاش زیاد دارد. شما نه تنها باید نتاج اصلی تحقیقات خود را به شیوه‌ای قانع کننده ارائه دهید؛ بلکه باید ثابت نمایید که کارتان واقعاً با ارزش است و به نظریه پردازی در رشته شما کمک می‌کند.