15 حقیقت جالب تاریخی درباره ترجمه

02 اسفند 1399
دانستنی‌های ترجمه

زمانیکه در اینترنت به دنبال جالب‌‌ترین حقایق ترجمه می‌گردید، احتمالاً به این موارد می‌رسید که کتاب مقدس (Bible) بیش از همه کتاب‌ها معنی شده، 30 سپتامبر روز جهانی ترجمه است، و زبان‌های فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی، چینی و عربی (و صد البته انگلیسی) جزء محبوب‌ترین زبان‌های هدف در این صنعت هستند. اما اینها تنها حقایق ترجمه نیستند. شبکه مترجمین راستین در این گفتار، مخاطبین خودش را با 15 حقیقت که به ندرت شناخته شده و مورد بحث قرار گرفته‌اند، آشنا می‌کند.

چهار دوره زمانی ترجمه

1) شاید برایتان جالب باشد که بدانید تاریخچه ترجمه را براساس حوزه‌های تاریخی می توان به چهار دوره تقسیم کرد:

اولین دوره به آثار سیسرون (Cicero) و هوراس (Horace) مربوط می‌شود و با انتشار کتابی تحت عنوان "پژوهشی بر روی اصول ترجمه (Essay on the Principles of Translation)" توسط الکساندر اف تایلر (Alexander F. Tyler) در سال 1791 به پایان می‌رسد.
دومین دوره تا سال 1946 میلادی، یعنی سال انتشار کتابی از والری لاربو (Valery Larboud) به اسم Sous L'invocation de Saint Jerome ادامه پیدا کرد.
سومین دوره شامل دو دهه، یعنی از دهه 1940 تا 1960 میلادی است که در این سال‌ها اولین مقالات در مورد ترجمه ماشینی منتشر شد.
چهارمین دوره از دهه 1960 میلادی شروع شده و هنوز هم ادامه دارد.

حقایق ترجمه

حقایق تاریخی ترجمه

مشهورترین مترجمان تاریخ

2) کمتر مترجمی در طول تاریخ به اندازه جفری چاوسر (Geoffrey Chaucer) مورد توجه پادشاه زمان خودش قرار گرفته است. چاوسر به واسطه مأموریت‌هایی که در کشورهای فرانسه و ایتالیا داشت، با این زبان‌ها به خوبی ارتباط برقرار کرد و توانست آثار متمایزی را ترجمه نماید. مجموعه این فعالیت‌ها وی را نزد پادشاه وقت انگلستان، یعنی ادوارد سوم به جایگاه برجسته‌ای رساند.

3) شما معمولاً نمی‌شنوید که یک مترجم به "خائن، تشنه رابطه جنسی و ثروت" معروف گردد؛ اما این امر در مورد دونا مارینا (Dona Marina) که در سال 1519 به اسپانیا آورده شد، صدق می‌کند. دونا یا لامالینچه (La Malinche) بالغ بر 10 سال مترجم هرنان کورتس (Hernan Cortes) در زمان تسخیر مکزیک توسط اسپانیا بود.

4) سیسرون و هوراس اولین نظریه پردازانی بودند که بین ترجمه کلمه به کلمه و حسی تمایز قائل شدند.

5) در قرن سیزدهم میلادی یک محقق انگلیسی به نام راجر بیکن (Roger Bacon) به این نتیجه رسید که تنها راه دستیابی به ویژگی‌های ترجمه خوب، آشنایی همزمان مترجم با زبان مبداء و مقصد، و تبحر داشتن وی در زمینه دستورالعمل‌ها و مقررات این صنعت است. هشت قرن بعد همین حقایق توسط جامعه دانشگاهی برای مترجمان در حال آموزش تکرار می‌شود.

6) ژِروم قدیس (St Jerome) یکی از بهترین مترجمان تاریخ، و پیشگام مترجمین و محققین بوده است. پاپ دامازوس (Damasus)، محقق مذهبی یعنی ژِروم قدیس را در سال 382 مامور ترجمه کتاب مقدس کرد. وی ولگاته (Vulgata) که نسخه لاتین کتاب مقدس است را خلق نمود. این نسخه از آن زمان تاکنون توسط کلیسای کاتولیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

7) کار مترجمان حرفه‌ای در گذشته بسیار خطرناک بود. مثلا ویلیام تیندل (William Tyndale) در هلند در سال 1536 اعدام شد، زیرا وی بر روی معنی کردن کتاب مقدس به زبان انگلیسی کار می‌کرد. کار او اولین ترجمه ثبت شده کتاب مقدس به زبان انگلیسی به حساب می‌آید که مستقیماً از متون عبری و یونانی گرفته شده است.

8) مترجمی که همه مترجمان باید با او آشنا باشند؛ اما متأسفانه هیچ کس او را نمی‌شناسد، کسی نیست جز لوسیوس لیویوس آندرونیکوس (Lucius Livius Andronicus) که احتمالاً بین سال‌های 205 تا 284 قبل از میلاد می‌زیسته است. او شاعر و نمایشنامه‌نویسی بود که به اولین مترجم دنیای غرب معروف است. لوسیوس آثار یونانی را به لاتین ترجمه کرد و به موسس ادبیات لاتین مشهور است.

حتما بخوانيد: حقایق جالب زبان انگلیسی: آشنایی با 35 حقیقت جهت درک بهتر این زبان

ترجمه‌های تاریخی

9) اولین سند حقوقی دو زبانه در جهان به قرن سیزدهم قبل از میلاد بر می‌گردد. مصری‌ها و هیتی‌ها بعد از جنگ، توافقنامه صلح دو طرفه‌ای منعقد کردند که امروزه به پیمان کادش یا معاهده مروارید (Treaty of Kadesh) معروف است. این توافقنامه علاوه بر اینکه اولین سند حقوقی دو زبانه محسوب می‌شود، اولین توافقنامه دیپلماتیک معتبر در منطقه و قدیمی‌ترین معاهده کتبی بر جای مانده تا به امروز است.

10) مورخان به این نتیجه رسیده‌اند که ترجمه از اوایل دوره بین النهرینی (Mesopotamian era) به وجود آمده که در آن زمان کار شاعران سومری، یعنی گیلگمش (Gilgamesh) به زبان‌های آسیایی برگردانده شده است. قدمت این آثار به هزاره دوم قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود.

11) یکی از مشهورترین آثار یا حتی نمادهای اولیه ترجمه یک تخته سنگ گرانودیوریت (Granodiorite) است که توسط سربازان فرانسوی در سال 1799 در خلال مبارزات ناپلئون بناپارت در مصر پیدا شده و به سنگ رزتا (Rosetta stone) معروف است.

ترجمه غلط عامل بمباران اتمی

12) معنی اشتباه یک کلمه منجر به پرتاب بمب بر روی هیروشیما شد. این کلمه تأسف‌بار، Mokusatsu بود و وقتی یک خبرنگار سوالی در مورد تسلیم شدن ژاپن از نخست وزیر این کشور، یعنی کانتارو سوزوکی (Kantaro Suzuki) پرسید، این کلمه توسط وی ایراد شد. این کلمه معنای "هیچ حرفی ندارم" را می‌دهد، اما به راحتی می‌توان آن را تحت عنوان "این موضوع ارزش صحبت کردن را ندارد" ترجمه کرد. خبرنگاران بین‌المللی معنی دوم را انتخاب کردند، و همین امر موجب تحریک خشم نیروهای انگلیسی و وادار کردن آنها به تلافی‌جویی شد. ده روز بعد شهر هیروشیما بمباران شد.

حقایق ترجمه

حقایق تاریخی ترجمه

ترجمه نشانه تغییر جامعه و هنجارها

13) کمتر این مسئله جز حقایق ترجمه در نظر گرفته شده، با این حال از قرن نوزدهم به بعد بود که مترجمان زن کارهایشان را با نام خود امضاء می‌کردند. قبل از آن زنان برای اینکه مورد تمسخر قرار نگیرند و یا کارهایشان نادیده گرفته نشود، از نام مستعار استفاده می‌کردند و معمولا امضاء‌شان بر روی اثر دیده نمی‌شد.

14) غالباً هنگامیکه بحث بررسی ترجمه و تفسیر به میان می‌آید، داستان دادگاه نورنبرگ (Nuremberg) مطرح می‌شود. این محاکمات شامل دو واقعه مهم است؛ اولی محاکمه جنایتکاران جنگی نازی و دومی شروع تفسیر همزمان (simultaneous interpreting) به عنوان یک رویه استاندارد در کنفرانس‌های دیپلماتیک بود. در طی این رویدادها، ترجمه شفاهی همزمان به چهار زبان انگلیسی، روسی، فرانسوی و آلمانی ارائه می‌شد.

مخترعین خدمات ترجمه

15) اختراع ترجمه یک ابداع رومی محسوب می‌شود. برخی معتقدند که این امر به دلیل ناتوانی آنها در خلق قطعات ادبی به زبان خودشان بوده است. از این‌رو آنان محققان، شاعران و راهبان را به خدمت می‌گرفتند تا متون ادبی مختلف را با برگردان سایر آثار به وجود آورند.

کلام پایانی

اکثر مردم دوست دارند تا به دیگران بگویند که کتاب مقدس بیش از هر متن دیگری در سراسر جهان ترجمه شده است (این کار به 698 زبان انجام گرفته). با این حال اگر کتاب‌های مذهبی را کنار بگذاریم، بیشترین تیراژ ترجمه کتاب به ماجراهای پینوکیو نوشته کارلو کلودی (Carlo Collodi) اختصاص می‌یابد. برگردان این کتاب از زمان اولین انتشار آن، یعنی از سال 1883 تاکنون به 260 زبان زنده دنیا انجام گرفته است. لطفا در روزهای آینده نیز با شبکه مترجمین راستین همراه باشید تا با حقایق جالب‌تری در مورد صنعت ترجمه و مفاهیم مرتبط با آن آشنا گردید. منتظر شنیدن نظرات و پیشنهادات شما هستیم.

در ادامه حتما بخوانيد: نقش مترجمین در تحولات جهان: آیا مترجمین موجب تغییر دنیا می‌شوند؟