10 واقعیت و حقیقت جالب صنعت ترجمه

کدام داستان بیشتر از بقیه ترجمه شده است؟ اولین اسناد برگردانده شده مربوط به کدام جامعه بوده‌اند؟ چند نفر به عنوان مترجم و مفسر در حال فعالیت هستند؟ اینها سوالاتی هستند که علاقمندان خدمات زبانی دوست دارند تا پاسخ آنها را بیابند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید تاریخچه ترجمه را می‌توان به چهار دوره زمانی تقسیم کرد:

• اولین دوره به آثار سیسرون (Cicero) و هوراس (Horace) مربوط می‌شود و با انتشار کتابی تحت عنوان "پژوهشی بر روی اصول ترجمه (Essay on the Principles of Translation)" توسط الکساندر اف تایلر (Alexander F. Tyler) در سال 1791 به پایان می‌رسد.

• دوره دوم تا سال 1946 میلادی، یعنی سال انتشار کتابی از والری لاربو (Valery Larboud) به اسم Sous L'invocation de Saint Jerome ادامه پیدا کرد.

• سومین دوره شامل دو دهه، یعنی از دهه 1940 تا 1960 میلادی است که در این سال‌ها اولین مقالات در مورد ترجمه ماشینی منتشر شد.

• قدیمی‌ ترین ترجمه یک نسخه باستانی رفو شده تقریباً ماهرانه از روی کتاب حماسه گیلگمش (Epic of Gilgamesh) است که حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح توسط آسیایی‌ها صورت گرفته است. در حقیقت بیشتر ترجمه‌های اولیه با متون دینی در ارتباط بوده‌اند. کتاب هفتادگانی یا سپتوآگینتا (Septuagint) که برگردان یونانی کتب عهد عتیق به شمار می‌آید، جزء همین دست آثار است. پنج کتاب اول این مجموعه حدوداً در قرن سوم و بقیه در قرن دوم قبل از میلاد معنی شده‌اند.

• اولین سند حقوقی دو زبانه در جهان به قرن سیزدهم قبل از میلاد بر می‌گردد. مصری‌ها و هیتی‌ها بعد از جنگ، توافقنامه صلح دو طرفه‌ای منعقد کردند که امروزه به پیمان کادش یا معاهده مروارید (Treaty of Kadesh) معروف است. این توافقنامه علاوه بر اینکه اولین سند حقوقی دو زبانه محسوب می‌شود؛ نخستین توافقنامه دیپلماتیک معتبر در منطقه و قدیمی‌ترین معاهده کتبی بر جای مانده تا به امروز است.

کتاب مقدس در حال حاضر در بیش از 650 زبان در دسترس است. با این حال اعتقاد بر این است که این متن دینی به صورت جزئی به بیش از 3000 شیوه گفتاری ترجمه گردیده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر (Universal Declaration of Human Rights) سازمان ملل نیز به 508 زبان زنده دنیا برگردانده شده است.

حقیقت این است که در دنیای دیجیتال، ترجمه وب سایت و بومی سازی محتوا سبب نزدیکی بیشتر شرکت‌ها به مخاطبان می‌شود. به همین دلیل شرکت‌های بزرگ سعی می‌کنند تا محتواهای خود را منطبق بر الگوهای صوتی و گفتاری مردم بومی ارائه دهند. در این راستا شرکت اپل وب سایت خود را به بیش از 130 زبان ترجمه کرده است. گوگل ترنسلیت از بیش از 119 نوع گفتار پشتیبانی می‌کند و ویکی پدیا در 288 زبان در دسترس است.

• کمتر مترجمی در طول تاریخ به اندازه جفری چاوسر (Geoffrey Chaucer) مورد توجه پادشاه زمان خودش قرار گرفته است. چاوسر به واسطه مأموریت‌هایی که در کشورهای فرانسه و ایتالیا داشت؛ با این زبان‌ها به خوبی ارتباط برقرار کرد و توانست آثار متمایزی را ترجمه نماید. مجموعه این فعالیت‌ها وی را نزد پادشاه وقت انگلستان، یعنی ادوارد سوم به جایگاه برجسته‌ای رساند.

• شما معمولاً نمی‌شنوید که یک مترجم به "خائن، تشنه رابطه جنسی و ثروت" معروف گردد؛ اما این امر در مورد دونا مارینا (Dona Marina) که در سال 1519 به اسپانیا آورده شد، صدق می‌کند. دونا یا لامالینچه (La Malinche) بالغ بر 10 سال مترجم هرنان کورتس (Hernan Cortes) در زمان تسخیر مکزیک توسط اسپانیا بود.

• ژِروم قدیس (St Jerome) یکی از بهترین مترجمان تاریخ و پیشگام محققان بوده است. پاپ دامازوس (Damasus)، محقق مذهبی یعنی ژِروم قدیس را در سال 382 مامور ترجمه کتاب مقدس کرد. وی ولگاته (Vulgata) که نسخه لاتین کتاب مقدس است را خلق نمود. این نسخه از آن زمان تاکنون توسط کلیسای کاتولیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• کار مترجمان در گذشته بسیار خطرناک بود. مثلا ویلیام تیندل (William Tyndale) در هلند در سال 1536 اعدام شد؛ زیرا وی بر روی معنی کردن کتاب مقدس به زبان انگلیسی کار می‌کرد. کار او اولین ترجمه ثبت شده کتاب مقدس به زبان انگلیسی به حساب می‌آید که مستقیماً از متون عبری و یونانی گرفته شده است.

ترجمه صدای حیوانات و اصوات مختلف دشوار است؛ زیرا هر زبان دارای صدای خاص خود برای واژه‌هاست. به یک مثال ساده در این زمینه توجه کنید تا درک این موضوع برایتان راحت‌تر شود. به صدای گربه در فارسی، "میو" گفته می‌شود؛ اما این صدا در انگلیسی، اسپانیایی، ایتالیایی، ژاپنی، کره‌ای و سوئدی به ترتیب به صورت Yaong ،Nyan ،Miao ،Miau ،Meow و Mjau ادا می‌گردد. این فهرست را می‌توان با هزاران کلمه و گویش دیگر ادامه داد. همین مورد در مورد سگ‌ها، خوک‌ها، گاوها، زنبورها و حیوانات دیگر نیز صدق می‌کند.

در خصوص صداهایی که هنگام غذا خوردن نیز تولید می‌شوند می‌توان به این تفاوت پی برد. در انگلیسی به این صدا chomp می‌گویند؛ اما در فرانسوی، ایتالیایی و ژاپنی به ترتیب از کلمات gnam ،miam و paku paku برای اشاره به این موضوع استفاده می‌گردد. این مقوله هم شامل فهرستی است که می‌تواند حاوی صدها و هزاران کلمه دیگر باشد.

• سیسرون و هوراس اولین نظریه پردازانی بودند که بین ترجمه کلمه به کلمه و حسی تمایز قائل شدند.

• در قرن سیزدهم میلادی یک محقق انگلیسی به نام راجر بیکن (Roger Bacon) به این نتیجه رسید که تنها راه دستیابی به ویژگی‌ های ترجمه خوب، آشنایی همزمان مترجم با زبان مبداء و مقصد، و تبحر داشتن وی در زمینه دستورالعمل‌ها و مقررات این صنعت است. هشت قرن بعد همین حقایق توسط جامعه دانشگاهی برای مترجمان در حال آموزش تکرار می‌شود.

• کمتر این مسئله جز حقایق ترجمه در نظر گرفته شده؛ با این حال از قرن نوزدهم به بعد بود که مترجمان زن کارهایشان را با نام خود امضاء می‌کردند. قبل از آن زنان برای اینکه مورد تمسخر قرار نگیرند و یا کارهایشان نادیده گرفته نشود؛ از نام مستعار استفاده می‌کردند و معمولا امضاء‌شان بر روی اثر دیده نمی‌شد.

انتظار می‌رود که ارزش صنعت ترجمه، بومی سازی، تفسیر و سایر خدمات زبانی مرتبط تا سال 2025 به 53 میلیارد دلار برسد. بیشتر شرکت‌هایی که قصد دارند فعالیت‌های خود را در سطح جهانی گسترش دهند؛ با توجه به تأثیر جهانی سازی بر روی گرایشات صنعت ترجمه و در پی تسخیر مخاطبان محلی به مسئله بومی سازی محتوا توجه ویژه‌ای می‌کنند. این مسئله دیگر شامل معنی کردن کلمه به کلمه مطالب نمی‌شود؛ بلکه حاوی خلق نسخه‌ای متناسب با زبان اصلی است که هدف از آن غلبه بر موانع فرهنگی است.