10 واقعیت و حقیقت جالب صنعت ترجمه
- 02 اسفند 1399
- دانستنیهای ترجمه
زمانیکه در اینترنت به دنبال جالب ترین حقایق ترجمه میگردید؛ احتمالاً به این موارد میرسید که متون دینی بیش از همه اسناد معنی شدهاند، 30 سپتامبر روز جهانی ترجمه است، و زبانهای فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی، چینی و عربی (و صد البته انگلیسی) جزء محبوبترین زبانهای هدف در این صنعت هستند. اما اینها تنها حقایق ترجمه نیستند و اگر این گفتار شبکه مترجمین راستین را دنبال کنید با واقعیتهای جالب دیگری آشنا خواهید شد.
جالب ترین حقایق صنعت ترجمه
کدام داستان بیشتر از بقیه ترجمه شده است؟ اولین اسناد برگردانده شده مربوط به کدام جامعه بودهاند؟ چند نفر به عنوان مترجم و مفسر در حال فعالیت هستند؟ اینها سوالاتی هستند که علاقمندان خدمات زبانی دوست دارند تا پاسخ آنها را بیابند.
موضوعات زیر جزء واقعیتهایی هستند که احتمالاً دیدگاه افراد را در مورد مکانها، فرهنگها و زبانهای خارجی تغییر میدهند. ترجمه و تفسیر هر دو جزء حرفههای جالبی محسوب میشوند که دنیای شگفت انگیزی از کلمات، دستور زبانها، گویشها و شیوههای مختلف بیان مسائل را تشکیل میدهند.
1. ترجمه را رومی ها ابداع کردهاند
اختراع ترجمه یک ابداع رومی محسوب میشود. برخی معتقدند که این امر به دلیل ناتوانی آنها در خلق قطعات ادبی به زبان خودشان بوده است. از اینرو آنان محققان، شاعران و راهبان را به خدمت میگرفتند تا متون ادبی مختلف را با برگردان سایر آثار به وجود آورند.
2. صنعت ترجمه چهار بازه زمانی مختلف را تجربه کرده است
شاید برایتان جالب باشد که بدانید تاریخچه ترجمه را میتوان به چهار دوره زمانی تقسیم کرد:
- اولین دوره به آثار سیسرون (Cicero) و هوراس (Horace) مربوط میشود و با انتشار کتابی تحت عنوان "پژوهشی بر روی اصول ترجمه (Essay on the Principles of Translation)" توسط الکساندر اف تایلر (Alexander F. Tyler) در سال 1791 به پایان میرسد.
- دوره دوم تا سال 1946 میلادی، یعنی سال انتشار کتابی از والری لاربو (Valery Larboud) به اسم Sous L'invocation de Saint Jerome ادامه پیدا کرد.
- سومین دوره شامل دو دهه، یعنی از دهه 1940 تا 1960 میلادی است که در این سالها اولین مقالات در مورد ترجمه ماشینی منتشر شد.
- دوره چهارم از دهه 1960 میلادی شروع شده و هنوز هم ادامه دارد.
3. نخستین ترجمه حدود 4000 سال قدمت دارد
- قدیمی ترین ترجمه یک نسخه باستانی رفو شده تقریباً ماهرانه از روی کتاب حماسه گیلگمش (Epic of Gilgamesh) است که حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح توسط آسیاییها صورت گرفته است. در حقیقت بیشتر ترجمههای اولیه با متون دینی در ارتباط بودهاند. کتاب هفتادگانی یا سپتوآگینتا (Septuagint) که برگردان یونانی کتب عهد عتیق به شمار میآید، جزء همین دست آثار است. پنج کتاب اول این مجموعه حدوداً در قرن سوم و بقیه در قرن دوم قبل از میلاد معنی شدهاند.
- اولین سند حقوقی دو زبانه در جهان به قرن سیزدهم قبل از میلاد بر میگردد. مصریها و هیتیها بعد از جنگ، توافقنامه صلح دو طرفهای منعقد کردند که امروزه به پیمان کادش یا معاهده مروارید (Treaty of Kadesh) معروف است. این توافقنامه علاوه بر اینکه اولین سند حقوقی دو زبانه محسوب میشود؛ نخستین توافقنامه دیپلماتیک معتبر در منطقه و قدیمیترین معاهده کتبی بر جای مانده تا به امروز است.
- یکی از مشهورترین آثار یا حتی نمادهای اولیه ترجمه یک تخته سنگ گرانودیوریت (Granodiorite) است که توسط سربازان فرانسوی در سال 1799 در خلال مبارزات ناپلئون بناپارت در مصر پیدا شده و به سنگ رزتا (Rosetta stone) معروف است.
حتما بخوانيد: چرا ترجمه متون دینی و مذهبی اهمیت دارد؟
4. کتاب مقدس بیش از هر متن دیگری ترجمه شده است
کتاب مقدس در حال حاضر در بیش از 650 زبان در دسترس است. با این حال اعتقاد بر این است که این متن دینی به صورت جزئی به بیش از 3000 شیوه گفتاری ترجمه گردیده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر (Universal Declaration of Human Rights) سازمان ملل نیز به 508 زبان زنده دنیا برگردانده شده است.
اما وقتی صحبت از ادبیات به میان میآید؛ عنوان پر ترجمه ترین کتاب به "شازده کوچولو" (حدود 300 زبان) اثر نویسنده فرانسوی آنتوان دوسنت اگزوپری (Antoine de Saint-Exupery) و "پینوکیو" (260 زبان) نوشته کارلو کلودی (Carlo Collodi) ایتالیایی میرسد. آگاتا کریستی (Agatha Christie)، ژول ورن (Jules Verne) و ویلیام شکسپیر (William Shakespeare) جزء نویسندگانی هستند که آثار آنها اغلب به بیشتر زبانها برگردانده شدهاند.
5. وب سایت یک شاخه مذهبی بیشترین تعداد محتواهای ترجمه شده را داراست
حقیقت این است که در دنیای دیجیتال، ترجمه وب سایت و بومی سازی محتوا سبب نزدیکی بیشتر شرکتها به مخاطبان میشود. به همین دلیل شرکتهای بزرگ سعی میکنند تا محتواهای خود را منطبق بر الگوهای صوتی و گفتاری مردم بومی ارائه دهند. در این راستا شرکت اپل وب سایت خود را به بیش از 130 زبان ترجمه کرده است. گوگل ترنسلیت از بیش از 119 نوع گفتار پشتیبانی میکند و ویکی پدیا در 288 زبان در دسترس است.
با این حال هیچ یک از آنها حتی نتوانستهاند به وب سایت شاهدان یهوه (Jehovah’s Witnesses) نزدیک هم شوند؛ چون براساس اطلاعات مندرج در این وب سایت، محتواها در 943 زبان، گویش و الگوی صوتی در دسترس هستند. این پایگاه اطلاعاتی شامل هر هر نوع بیانی می شود؛ از زبانهای رایجی مانند چینی ساده، انگلیسی و اسپانیایی گرفته تا کلامهای کمتر شناخته شدهای مانند دامارا = Damara (در نامیبیا صحبت میشود)، اوهای = Ewe (زبان مردم غنا و توگو) و هیری موتو = Hiri Motu (گفتار مورد استفاده مردم کشور پاپوآ گینه نو). در حالیکه وب سایت واتیکان فقط به 9 زبان ترجمه شده که یکی از آنها لاتین است.
6. بیشتر مترجمان مشهور ناشناخته باقی ماندهاند
- کمتر مترجمی در طول تاریخ به اندازه جفری چاوسر (Geoffrey Chaucer) مورد توجه پادشاه زمان خودش قرار گرفته است. چاوسر به واسطه مأموریتهایی که در کشورهای فرانسه و ایتالیا داشت؛ با این زبانها به خوبی ارتباط برقرار کرد و توانست آثار متمایزی را ترجمه نماید. مجموعه این فعالیتها وی را نزد پادشاه وقت انگلستان، یعنی ادوارد سوم به جایگاه برجستهای رساند.
- شما معمولاً نمیشنوید که یک مترجم به "خائن، تشنه رابطه جنسی و ثروت" معروف گردد؛ اما این امر در مورد دونا مارینا (Dona Marina) که در سال 1519 به اسپانیا آورده شد، صدق میکند. دونا یا لامالینچه (La Malinche) بالغ بر 10 سال مترجم هرنان کورتس (Hernan Cortes) در زمان تسخیر مکزیک توسط اسپانیا بود.
- ژِروم قدیس (St Jerome) یکی از بهترین مترجمان تاریخ و پیشگام محققان بوده است. پاپ دامازوس (Damasus)، محقق مذهبی یعنی ژِروم قدیس را در سال 382 مامور ترجمه کتاب مقدس کرد. وی ولگاته (Vulgata) که نسخه لاتین کتاب مقدس است را خلق نمود. این نسخه از آن زمان تاکنون توسط کلیسای کاتولیک مورد استفاده قرار میگیرد.
- کار مترجمان در گذشته بسیار خطرناک بود. مثلا ویلیام تیندل (William Tyndale) در هلند در سال 1536 اعدام شد؛ زیرا وی بر روی معنی کردن کتاب مقدس به زبان انگلیسی کار میکرد. کار او اولین ترجمه ثبت شده کتاب مقدس به زبان انگلیسی به حساب میآید که مستقیماً از متون عبری و یونانی گرفته شده است.
- مترجمی که همه باید با او آشنا باشند اما متأسفانه هیچکس او را نمیشناسد؛ کسی نیست جز لوسیوس لیویوس آندرونیکوس (Lucius Livius Andronicus) که احتمالاً بین سالهای 205 تا 284 قبل از میلاد میزیسته است. او شاعر و نمایشنامه نویسی بود که به اولین مترجم دنیای غرب معروف است. لوسیوس آثار یونانی را به لاتین ترجمه کرد و به موسس ادبیات لاتین مشهور است.
7. ترجمه غلط عامل بمباران اتمی بوده است
معنی اشتباه یک کلمه منجر به پرتاب بمب بر روی هیروشیما شد. وقتی خبرنگاران سوالی در مورد تسلیم شدن ژاپن از نخست وزیر این کشور، یعنی کانتارو سوزوکی (Kantaro Suzuki) پرسیدند؛ وی از واژه Mokusatsu استفاده کرد. این کلمه معنای "هیچ حرفی ندارم" را میدهد؛ اما به راحتی میتوان آن را تحت عنوان "این موضوع ارزش صحبت کردن را ندارد" ترجمه کرد. خبرنگاران بین المللی معنی دوم را انتخاب کردند، و همین امر موجب تحریک خشم نیروهای آمریکایی و وادار کردن آنها به تلافیجویی شد. ده روز بعد شهر هیروشیما بمباران شد.
8. ترجمه قادر نیست تا برای صدای واژهها معادل بسازد
ترجمه صدای حیوانات و اصوات مختلف دشوار است؛ زیرا هر زبان دارای صدای خاص خود برای واژههاست. به یک مثال ساده در این زمینه توجه کنید تا درک این موضوع برایتان راحتتر شود. به صدای گربه در فارسی، "میو" گفته میشود؛ اما این صدا در انگلیسی، اسپانیایی، ایتالیایی، ژاپنی، کرهای و سوئدی به ترتیب به صورت Yaong ،Nyan ،Miao ،Miau ،Meow و Mjau ادا میگردد. این فهرست را میتوان با هزاران کلمه و گویش دیگر ادامه داد. همین مورد در مورد سگها، خوکها، گاوها، زنبورها و حیوانات دیگر نیز صدق میکند.
در خصوص صداهایی که هنگام غذا خوردن نیز تولید میشوند میتوان به این تفاوت پی برد. در انگلیسی به این صدا chomp میگویند؛ اما در فرانسوی، ایتالیایی و ژاپنی به ترتیب از کلمات gnam ،miam و paku paku برای اشاره به این موضوع استفاده میگردد. این مقوله هم شامل فهرستی است که میتواند حاوی صدها و هزاران کلمه دیگر باشد.
علیرغم عدم توافق در مورد این اصوات در زبانهای مختلف، برخی از کلمات در اکثر کلامها حاوی آوای تلفظی مشترکی هستند. چینیها به مادر māmā میگویند؛ انگلیسیها و اسپانیاییها نیز به ترتیب از mama و mamà استفاده مینمایند. بسیاری از زبانهای سراسر جهان (اروپا، آسیا، آفریقا و حتی آمریکای جنوبی و شمالی) صدای "ma" را دارند. در وهله اول از این صوت برای تعریف روش درخواست کودک برای غذا استفاده میشود.
9. شیوه انجام ترجمه در گذر زمان با تغییر روبهرو شده است
- سیسرون و هوراس اولین نظریه پردازانی بودند که بین ترجمه کلمه به کلمه و حسی تمایز قائل شدند.
- در قرن سیزدهم میلادی یک محقق انگلیسی به نام راجر بیکن (Roger Bacon) به این نتیجه رسید که تنها راه دستیابی به ویژگی های ترجمه خوب، آشنایی همزمان مترجم با زبان مبداء و مقصد، و تبحر داشتن وی در زمینه دستورالعملها و مقررات این صنعت است. هشت قرن بعد همین حقایق توسط جامعه دانشگاهی برای مترجمان در حال آموزش تکرار میشود.
- کمتر این مسئله جز حقایق ترجمه در نظر گرفته شده؛ با این حال از قرن نوزدهم به بعد بود که مترجمان زن کارهایشان را با نام خود امضاء میکردند. قبل از آن زنان برای اینکه مورد تمسخر قرار نگیرند و یا کارهایشان نادیده گرفته نشود؛ از نام مستعار استفاده میکردند و معمولا امضاءشان بر روی اثر دیده نمیشد.
- غالباً هنگامیکه بحث بررسی ترجمه و تفسیر به میان میآید؛ داستان دادگاه نورنبرگ (Nuremberg) مطرح میشود. این محاکمات شامل دو واقعه مهم است؛ اولی محاکمه جنایتکاران جنگی نازی و دومی شروع تفسیر همزمان (simultaneous interpreting) به عنوان یک رویه استاندارد در کنفرانسهای دیپلماتیک بود. در طی این رویدادها، ترجمه شفاهی همزمان به چهار زبان انگلیسی، روسی، فرانسوی و آلمانی ارائه میشد.
10. گران ترین خطای ترجمه، 71 میلیون دلار هزینه دربرداشت
در سال 1980 یک بازیکن بیسبال به نام ویلی رامیرز (Willie Ramirez) دچار معلولیت شد؛ زیرا بیمارستانی که وی را به آنجا منتقل کرده بودند با مترجمان حرفه ای همکاری نمیکرد. مرد جوان از خونریزی داخلی مغزی رنج میبرد؛ اما پزشکان فکر میکنند که او به دلیل مصرف زیاد دارو دچار مسمومیت دارویی شده و به همین دلیل مغز وی را معاینه نمیکنند. سوء تفاهم از آنجا شروع شد که خانواده او از کلمه intoxicado استفاده کردند که معنای مسمویت را میدهد اما هیچ ارتباطی به مواد مخدر و الکل ندارد. رامیرز پس از شکایت توانست 71 میلیون دلار غرامت دریافت کند.
کلام پایانی
انتظار میرود که ارزش صنعت ترجمه، بومی سازی، تفسیر و سایر خدمات زبانی مرتبط تا سال 2025 به 53 میلیارد دلار برسد. بیشتر شرکتهایی که قصد دارند فعالیتهای خود را در سطح جهانی گسترش دهند؛ با توجه به تأثیر جهانی سازی بر روی گرایشات صنعت ترجمه و در پی تسخیر مخاطبان محلی به مسئله بومی سازی محتوا توجه ویژهای میکنند. این مسئله دیگر شامل معنی کردن کلمه به کلمه مطالب نمیشود؛ بلکه حاوی خلق نسخهای متناسب با زبان اصلی است که هدف از آن غلبه بر موانع فرهنگی است.
این صنعت برای ارتقاء خدمات خود از ابزارهای دیجیتالی نیز استفاده میکند. با این حال هوش مصنوعی هرگز نمیتواند در این حوزه جای انسان را بگیرد. دستیابی به محتوا و معنی متون، هنوز توسط رایانهها غیر ممکن است. فقط مترجمان انسانی میتوانند معنی متون اصلی را دریابند، و نسخهای تقریباً ناب و بی نقص از آن در زبان مقصد ارائه دهند. به همین دلیل تعداد افرادیکه در این صنعت کار میکنند در 7 سال گذشته دو برابر شدهاند.
در ادامه حتما بخوانيد: چشم انداز خدمات ترجمه تا سال 2050