تعریف اچ ایندکس (H-Index) و معرفی پایگاه های ارائه دهنده شاخص اچ
- 28 مرداد 1399
- آموزش آکادمیک
شاخص اچ یا اچ ایندکس برای محققان و پژوهشگران از اهمیت خاصی برخورداره، و به نوعی میزان علمی بودن مقالات آنها را مشخص می‌کند. معمولاً در محافل آکادمیک هر چه این شاخص بالاتر باشد؛ اعتبار پژوهشگر بیشتر خواهد بود. از آنجاییکه کسانیکه می‌خواهند در حوزه علم قدم بردارند و بیشتر به پژوهش بپردازند دوست دارند با این مفهوم آشنایی بیشتری پیدا کنند؛ لذا شبکه مترجمین راستین یک راهنما جامع در این خصوص آماده نموده است.
شاخص H چه تعریف و مفهومی دارد؟
شاخص اچ برای محققانی که به دنبال اثبات کیفیت یا تأثیر بازده تحقیقات شخصی خود هستند، مفید است. این معیار در سال 2005 توسط خورخه هیرش (Jorge Hirsch)، فیزیکدان دانشگاه کالیفرنیا معرفی گردیده است. هدف از آن ارائه معیاری معتبر برای ارزیابی بازده علمی هر نهاد تحقیقاتی است و حتی کل کشورها را هم شامل می‌گردد؛ هر چند امروزه بیشتر برای ارزیابی سهم تحقیقات فردی به کار گرفته می‌شود.
شاخص اچ هم تعداد مقالات منتشر شده و هم تعداد استنادهایی که به آن مقالات صورت گرفته را محاسبه می‌کند. به این ترتیب به خودی خود در مورد مقالاتی که در مجلاتی با اعتبار کمتر چاپ می‌شوند، مقداری پایین خواهد داشت؛ زیرا فرض می‌گردد که استناد کمتری به آنها صورت گرفته است.
مزایای شاخص اچ
- شاخص اچ یک معیار عینی است که به آسانی می‌توان آن را محاسبه نمود.
- اچ ایندکس از تأثیر پژوهشی، یعنی از ایمپکت فاکتور مجله دقیق‌تر است.
- امتیاز H-Index از معیارهای تک رقمی مانند تعداد کل استنادها، تعداد استنادها به ازای هر مقاله و تعداد مقالاتی که استناد به آنها زیاد بوده، ارزش بیشتری دارد؛ زیرا ترکیبی از بازده و میزان تأثیر را به نمایش می‌گذارد.
- مقالاتی که استناد کمی به آنها شده را حذف می کند؛ بنابراین نتیجه آن امتیازی نادرست و متورم نیست.
- شاخص H شاید برای محققین با سابقه‌ای که مقالات زیادی را نیز منتشر کرده‌اند، مفید باشد و می‌تواند معیاری مناسب برای نشان دادن تحقیقات آنها و میزان تأثیرشان به بهترین شکل ممکن تلقی گردد.
معایب اچ ایندکس
- از آن نمی‌توان برای مقایسه محققین رشته‌های مختلف استفاده کرد؛ زیرا بازده تحقیقاتی و الگوهای استنادی در رشته‌های گوناگون متفاوت است.
- اچ ایندکس به ضرر محققان جوان است؛ چون افزایش بازده و میزان تأثیر مقالات با گذشت زمان امکان‌پذیر خواهد شد.
- شاخص H به نویسندگان مختلف یک مقاله به چشم یکسان می‌نگرد و سهم هر کدام از آنها را نادیده می‌گیرد؛ در نتیجه برای همه نویسندگان پژوهش، اعتباری برابر در نظر خواهد گرفت.
- این معیار نمی‌تواند استناد شخص محقق به مقالات خودش را نادیده بگیرد؛ به همین دلیل ممکن است به یک امتیاز تورمی منجر شود.
- از آنجاییکه شاخص اچ به مقالات پر استناد توجه نمی‌کند؛ لذا ممکن است یک محقق با چند مقاله حاوی ضریب تأثیر بالا، با محققی که مقالات زیاد اما با ضریب تأثیر پایین دارد، حاوی H-Index برابری باشند.
شیوه محاسبه H-Index
برای محاسبه اچ ایندکس به شمارش دقیق تعداد مقالات منتشر شده و تعداد استنادهایی که به آنها صورت گرفته است، نیاز خواهد بود. مثلا اگر شاخص H یک محقق برابر با 10 باشد؛ به این معنی است که وی 10 مورد و یا بیشتر مقاله منتشر شده دارد، و حداقل 10 مورد از این مقالات، 10 بار مورد استناد قرار گرفته‌اند. هر چه عدد این شاخص بالاتر باشد؛ تعداد مقالات آن محقق و استنادهایی که به آنها صورت گرفته بیشتر خواهد بود. از معیار مذکور می‌توان برای مقایسه پژوهشگران در یک رشته دانشگاهی خاص استفاده کرد؛ اما چون تعداد مقالات منتشر شده در برخی از رشته‌ها از سایرین بیشتر است، لذا نمی‌توان برای مقایسه بین رشته‌ای از آن استفاده نمود.
حتما بخوانيد: شاخص SJR: تعریف و بررسی کاربردها
شاخص اچ برای چه افرادی کاربرد دارد؟
از آنجاییکه شاخص اچ بر حجم مقالات و استنادات متکی است؛ پس بیشتر برای محققانی که یک سمت دانشگاهی دارند و یک دهه یا بیشتر مشغول فعالیت بوده‌اند، مفید خواهد بود. با این حال اگر به تازگی یک سمت دانشگاهی گرفته‌اید و در حال ارائه کار خود به هیئت اعطای بودجه تحقیقاتی هستید؛ شاخص اچ پایین برایتان امتیازی منفی تلقی نمی‌گردد، و در مقام مقایسه با محقق رقیب‌تان که سابقه طولانی پژوهشی دارد، زیاد به چشم نمی‌آید. در این مورد با ارائه همزمان ضریب تأثیر مجله و امتیاز شاخص H خودتان، می‌توانید حداقل نشان دهید که چه مقالاتی را در کدام ژورنال‌ها به چاپ رسانده‌اید.
مجله نیچر (Nature) در سال 2013، تحقیقی از سه پژوهشگر اهل شیکاگو منتشر کرد. این محققین در این مقاله الگوریتمی را پیشنهاد کردند که به محققان تازه‌کاری که دارای سابقه نسبتا کوتاهی در زمینه انتشار مقالات بودند، کمک می‌کرد. الگوریتم پیشنهادی با بررسی تعداد کل پژوهش‌های منتشر گردیده، مدت زمان سپری شده از انتشار اولین تحقیق، تعداد مجلات مختلف منتشر کننده مقاله محقق و همچنین تعداد ژورنال‌های برتری که مقالات محقق در آنها منتشر شده، می‌تواند شاخص اچ محقق را برای 5 سال آینده پیش‌بینی نماید. بهرحال هنوز باید منتظر ماند و دید که آیا هیئت‌های اعطای بودجه تحقیقاتی چنین پیش‌بینی‌هایی را قبول می‌کنند یا خیر.
پایگاه های اینترنتی ارائه دهنده شاخص H
محاسبه اچ ایندکس به صورت دستی کار سختی است؛ بنابراین بهتر است از سرویس‌های زیر برای یافتن آن بهره بگیرید.
شاخص H در پایگاه اسکوپوس
اسکوپوس (Scopus) یک پایگاه داده استنادی است که میلیون‌ها تحقیق از جمله مقالات ژورنالی و کنفرانسی، و کتاب‌ها را جمع آوری نموده و مورد تحلیل قرار می‌دهد. این سرویس منبع خوبی برای پیدا کردن شاخص اچ نویسندگان به حساب می‌آید؛ پس به فرم "جستجوی نویسنده (Author Search)" آن بروید و اطلاعات محقق را وارد نمایید.
از آنجاییکه میلیون‌ها مقاله در طول سال منتشر می‌شود؛ لذا این احتمال وجود دارد که با وارد کردن نام نویسنده به نتیجه یکتایی دسترسی پیدا نکنید. بنابراین بهتر است تا حد امکان اطلاعات بیشتری را در هنگام جستجو وارد نمایید. مثلاً می‌توانید حروف اول نام میانی و یا وابستگی نهادی پژوهشگر را نیز در هنگام جستجو ذکر کنید.
اچ ایندکس در گوگل اسکولار
گوگل اسکولار (Google Scholar) به صورت خودکار می‌تواند شاخص H را محاسبه کند؛ البته اگر نویسنده قبلاً یک پروفایل برای خود ایجاد کرده باشد. پروفایل‌های گوگل اسکولار به صورت پیش فرض عمومی هستند؛ لذا همه می‌توانند محقق را پیدا کرده، و آثار و میزان اچ ایندکس وی را ببینند. با این حال شاید بعضی از محققین نخواهند که اطلاعتشان به صورت عمومی در فضای وب منتشر گردد؛ بنابراین با برداشتن تیک گزینه make my profile public (پروفایل من را عمومی کن) دیگر امکان مشاهده آنها وجود ندارد.
مقدار شاخص اچ در گوشه راست بالایی صفحه پروفایل به نمایش درمی‌آید. در ضمن گوگل اسکولار علاوه بر h-index کلاسیک، یک شاخص i10 را هم به همراه آن ارائه می‌دهد. شاخص i10 معیار ساده‌ای است که نشان می‌دهد چه تعداد از مقالات نویسنده، دارای 10 استناد یا بیشتر هستند.
گوگل اسکولار دارای قابلیت ویژه جستجوی نویسنده است که با استفاده از آن قادر خواهید بود تا پروفایل نویسندگان دیگر را جستجو نمایید. با این حال این قابلیت تنها پروفایل‌های عمومی محققان و دانشمندان مشهور را نشان می‌دهد.
شاخص اچ در سایر پایگاه های علمی
علاوه بر سرویس‌های فوق می‌توانید از طریق پایگاه‌های زیر هم به میزان H-Index دست یابید:
- پابلیش اور پریش (Publish or Perish): نوعی برنامه نرم‌افزاری است که استنادهای گوگل اسکولار را بازیابی و تحلیل می‌کند، و همراه با سایر معیارها، شاخص H را نیز ارائه می‌دهد. استفاده از برنامه Publish or Perish برای به دست آوردن اچ ایندکس محققانی که در گوگل اسکولار نمایه ندارند، بسیار مفید است.
- وب آو ساینس (Web of Science): این پایگاه با با ایجاد ویژگی "Create Citation Report"، امکان محاسبه شاخص اچ برای مقالات منتشر شده و استناد به آنها را از سال 1970 تا به امروز فراهم کرده است.
سخن آخر
برای کسانیکه تازه در اول راه هستند و فعلاً می‌خواهند پایان نامه و اولین پژوهش‌های خود را منتشر نمایند؛ دانستن شاخص H یک محقق می‌تواند در بحث یافتن مقالات کاربردی و بااهمیت بسیار مؤثر باشد. در واقع پژوهشگری که دارای بالاترین امتیاز اچ ایندکس است؛ جایگاه بالاتری در میان محققان هم رشته خود دارد، و پس مقالات و آثارش از اعتبار بیشتری برخوردار می‌باشند. پس بد نیست از اینگونه مقالات برای اعتبارسنجی نتایج خود و نوشتن قسمت ادبیات پژوهش بهره بگیرید.
در ادامه حتما بخوانيد: آیگن فاکتور و ایمپکت فاکتور چه تفاوتی با هم دارند؟
