تکامل هیروگلیف (Hieroglyph): کشف خط مصریان باستان

هیروگلیف مصری در اصل Medu Netjer نامیده می‌شود که از نظر لغوی به معنی کلمات خدایان است. مردم آن زمان معتقد بودند که خدایان سیستم نوشتاری هیروگلیف را اختراع کرده‌اند. آنها به طور خاص اعتقاد داشتند که خدای توث یا تحوت (Thoth) این 1000 تصویر را با هدف تقویت حافظه و عاقل‌تر کردن مصریان ابداع کرده است.

همچنین باورشان این بود که خدای خورشید به نام رع (Ra)، تجهیز انسان به این سیستم نوشتاری را کار بدی می‌دانست؛ زیرا او معتقد بود که مردم باید از ذهنشان استفاده کنند نه از متون. اما تحوت علی رغم مخالفت‌های رع، این حروف تصویری را به کاتبان مصری یاد داده است. کاتبان در تمدن مصر همواره مورد احترام بودند؛ زیرا تنها کسانی به شمار می‌رفتند که می‌توانستند خط هیروگلیف را بخوانند.

هیروگلیف های اولیه نمی‌توانستند احساسات، افکار یا عقاید را بیان کنند. در ضمن آنها قادر نبودند گذشته، حال و آینده را نشان دهند. اما این حروف تصویری تا سال 3100 قبل از میلاد به دستور زبان، نحو و واژگان مجهز شد. در ضمن قابلیت نوشتاری این خط با استفاده از آوانگاشت (Phonogram) ‌و اندیشه نگاشت (ایدوگرام) ارتقاء یافت.

مصریان باستان قبل از اختراع زبان هیروگلیف، روی دیواره‌های سنگی نقاشی می‌کشیدند. آنها بین سال‌های 3500 تا 3200 قبل از میلاد، هزاران اثر از جمله قطعات سفالی را به این صورت علامت گذاری کردند. کاتبان مصری قدیم معمولاً روی کاغذهای ضخیمی به نام پاپیروس می‌نوشتند، و از استخوان، چرم و فلز به عنوان ابزار نوشتاری استفاده می‌کردند.

تا سال 3000 قبل از میلاد، تراشیدن هیروگلیف روی سنگ‌های خاص پس از مرگ یک فرمانروا، به یک کار رایج تبدیل گردید. در این کتیبه‌های سنگی، شرح زندگی آن پادشاه و میراث او نوشته می‌شد. با این حال برخی از قدیمی‌ترین نمونه‌های ادبیات مصر، متعلق به دیواره‌های اهرام هستند و نشان می‌دهند که مردم این کشور آفریقایی از 2500 سال قبل از میلاد، نوشتن روی این دیواره‌ها را شروع کرده‌اند.

الفبای یونانی بین سال‌های 332 قبل از میلاد تا 395 پس از میلاد، به شدت بر زبان و فرهنگ مصر تاثیر گذاشت. تاثیرات رومی‌ها نیز بسیار زیاد بود. مسیحیت تا اواخر سال 100 بعد از میلاد، به طور کلی فرهنگ و مذهب مصر را تسخیر کرد.

قرن‌ها بعد در سال 1799 در هنگام لشکرکشی ناپلئون بناپارت به مصر، ستوان پیر فرانسوا خاویر بوچارد (Pierre Francoise Xavier Bouchard)، سنگ روزتا (Rosetta Stone) را کشف کرد. این سنگ از نوع بازالت سیاه بود که مصریان سخنان بطلمیوس پنجم (Ptolemy V) را به سه زبان یونانی، هیروگلیف و یک خط مصری به نام دموتیک (Demotic) بر روی آن نوشته بودند.

خط دموتیک بخشی از روند تکامل هیروگلیف است؛ اما حاوی هیچگونه تصویری نیست. بالاخره شرق شناس فرانسوی به نام ژان فرانسوا شامپولیون (Jean-François Champollion)، حروف تصویری باستانی را رمزگشایی کرد؛ او پس از مقایسه علائم حک شده روی سنگ روزتا با کلمات یونانی که از قبل با آنها آشنایی داشت، توانست نام بطلمیوس پنجم را کشف نماید. شامپولیون پس از این، کلمات دیگری را نیز با موضوعات مصر باستان مقایسه کرد.

هر چند پیشرفت‌هایی در زمینه رمزگشایی از هیروگلیف و لغات زبان مصری صورت گرفته است؛ اما هنوز هم درک و شناخت سیستم‌های نوشتاری باستانی برای محققان چالش بزرگی است. کسیکه به خواندن Hieroglyph علاقه داشته باشد؛ باید تا حدی به مهارت‌های ذهنی تفسیر آواها مجهز باشد.