ریشه شناسی واژه واکسن (Vaccine)

در فرهنگ لغت کمبریج، واکسن به این صورت تعریف شده است: "ماده‌ای حاوی ویروس یا باکتری به شکل غیر مضر است که به فرد یا حیوان داده می‌شود تا او را از ابتلا به بیماری که ویروس یا باکتری ایجاد می‌کند، مصون دارد". بنابراین ممکن است واکسن‌ها کمی فنی و ترسناک به نظر برسند؛ اما در حقیقت این مواد برای بقای انسان لازم هستند.

ریشه کلمه واکسن به آن معنی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، به بخشی از تاریخچه اولین واکسن اختراع شده، یعنی واکسن آبله بر می‌گردد. در واقع در پایان قرن هجدهم یک پزشک انگلیسی به نام ادوارد جنر (Edward Jenner) تصمیم گرفت تا خرافات‌های شهری که در آن زمان وجود داشت را بررسی کند. بسیاری از مردم اعتقاد داشتند دختران شیردوشی که با گاوهای مبتلا به آبله در تماس بوده‌اند، نمی‌توانند به این بیماری مبتلا شوند.

روند تحقیقاتی او براساس معیارهای امروزی بسیار غیراخلاقی بود: جنر یک پسر بچه 8 ساله را به آبله گاوی (Cowpox) مبتلا کرد. او چند هفته بعد، پسر بچه را در معرض آبله قرار داد و خوشبختانه کودک به این بیماری مبتلا نشد. جنر این آزمایش را بر روی 22 فرد خوش‌شانس دیگر تکرار کرد. بعدها ثابت شد که روش جنر، یعنی قرار گرفتن فرد از قبل در معرض بیماری، نسبت به روش‌های قبلی ایمن‌تر است و عوارض جانبی کمتری به دنبال دارد. در نهایت روش واکسیناسیون جنر به اولین وسیله برای جلوگیری از بیماری آبله در سراسر جهان تبدیل شد. این بیماری حدود دو قرن بعد، یعنی در سال 1979 رسماً ریشه‌کن گردید.

جنر در سال 1798 میلادی، گزارش مفصلی با عنوان "تحقیقی در مورد علل و تاثیرات واکسن آبله (An Inquiry into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae)" منتشر کرد. وی واژه Vaccinae را از کلمه لاتینی به معنی "تاول‌های گاوی" ترجمه نمود. این واژه به نوبه خود از کلمات Vacca (یعنی گاو) و Vaccinus (به معنای از گاو) گرفته شده است.

بررسی تاریخچه واژه واکسن نشان می‌دهد که معنی یک کلمه ممکن است با گذشت زمان تغییر کند؛ به ویژه زمانیکه ریشه شناسی (Etymology) یک واژه تحت تاثیر یک رویداد مهم تاریخی قرار گرفته و یا با آن مرتبط باشد. واژه Vaccinus تا قرن هجدهم یک واژه لاتین و به معنی "گرفته شده از گاو" بود؛ اما زمانیکه جنر در گزارش علمی خود از آن به عنوان موردی استفاده کرد که برای بشریت اهمیت داشت (این واژه در آن زمان در رابطه با تلقیح آبله بود)، در سراسر جهان گسترش یافت و سرانجام کاملاً به جای واژه تلقیح پذیرفته شد.

هر چند تاریخچه این کلمه به دلیل استفاده از آزمایشات غیراخلاقی انسانی ممکن است خیلی زیبا نباشد و نتواند بار آموزشی چندان مثبتی را منتقل نماید؛ با این حال باید توجه داشت که علم همیشه زیبا نبوده، و جلوه‌های منفی بسیاری داشته و خواهد هم داشت. اما نتیجه آزمایشات جنر، جهان را از شر یک بیماری کشنده نجات داد و نهایتاً واژه واکسن که امروزه در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، متولد شد.