زبان کریول چیست: نگاهی به ماهیت و نمونه هایی از آن

هر چند همه سیستم‌های ارتباطی ظرفیت قابل توجهی برای رشد، تغییر و انطباق دارند؛ اما این امر در هیچ کلامی به اندازه زبان های کریول (Creole Languages) آشکار نیست. آنها جزء ساختارهای ارتباطی هستند که در مسیرهای تجاری باستان به وجود آمده‌اند و در نظام‌های ستمگر استعماری توسعه یافته‌اند. این زبان یک مطالعه مهم در حوزه‌های تاریخ، جامعه شناسی و انعطاف پذیری است که در شبکه مترجمین راستین در این مطلب بیشتر به بررسی آن می‌پردازد.

 

تعریف زبان کریول

زبان کریول طبق تعریف ویکی پدیا یک سیستم ارتباطی طبیعی و پایدار است که در ابتدا یک نیمزبان بوده و بعدها با ترکیب دو زبان مختلف به یک شیوه کلامی جدید تکامل یافته است. دانشنامه کلمبیا (Columbia Encyclopedia) نیز زبان کریول را به روشی مشابه تعریف می‌کند و عنوان می‌نماید که می‌توان آن را یک ساختار ارتباطی جدید جایگزین زبان مادری قبلی دانست.

زبان شناسان با بررسی نحوه ظهور و تکامل هر یک از زبان های کریول، آنها را به صورت مجزا مورد مطالعه قرار می‌دهند. در مجموع این سیستم ارتباطی براساس تعاریف فوق دارای دو ویژگی مهم زیر است:

  • کریول یک زبان طبیعی است که در اثر کاربردهای متداول به وجود آمده، و مانند اسپرانتو (Esperanto) یا کلینگان (Klingon) یک زبان فراساخته نیست.
  • کریول ریشه در خانواده زبانی پیجین (Pidgin) دارد.

 

ریشه های کریول

دیدگاه سنتی در زبان شناسی بر این عقیده است که کریول از طریق خانواده زبانی پیجین (آمیخته) به وجود آمده است. اینگونه ساختارها در موقعیت‌هایی شکل گرفته‌اند که در آن افراد مختلف فاقد زبان مشترک، مجبور به برقراری ارتباط بوده‌اند. آنچه در نهایت حاصل شده یک فرم اولیه ارتباطی مبتنی بر اصطلاحات صنفی ساده بوده است که بیشتر به عنوان شیوه کلامی دوم یا سوم به کار می‌رفته است.

با گذشت زمان از پیجین بیشتر برای برقراری ارتباط استفاده شد؛ از اینرو در نهایت پیچیده‌تر گردید و به زبان کریول تبدیل شد. با این حال مرز بین این دو مبهم است؛ اما می‌توان گفت که زبان های کریول به دلیل شرایط استثماری مانند بردگی و کار اجباری ناشی از استعمار به وجود آمده‌اند.

در آن دوران زبان‌های بومی بردگان به زور سرکوب می‌شدند، و یک زبان کریول به عنوان کلام اصلی جایگزین آنها می‌شد. بیشتر زبان های کریول ترکیبی از ساختارهای ارتباطی اروپا مانند انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، هلندی و غیره هستند.

 

زبان کریول

 

نمونه هایی از زبان های کریول

نمونه‌های زیادی از زبان های کریول را می‌توان در سراسر جهان مشاهده کرد. تعداد زیادی از آنها در نتیجه دیاسپورای آفریقایی (کسانیکه مجبور به مهاجرت شده‌اند یا آواره گردیده‌اند) به وجود آمده‌اند که از آن جمله می‌توان به کریول هائیتی، کریول جامائیکا و کریول لوئیزیانا (Louisiana Creole) اشاره کرد.

زبان شناسان شباهت‌های واژگانی، واج شناختی، صرفی و نحوی بین زبان های کریول امروزی و ریشه‌های آنها را مورد مطالعه قرار داده‌اند. به عنوان مثال کریول کارائیب شباهت زیادی به زبان‌های مختلف غرب آفریقا دارد. برای آشنایی با تنوع زبان های کریول، در جدول زیر چند نمونه از آنها را آورده‌ایم.

زبان ریشه مکان استفاده
اسرانان (Sranan)

انگلیسی، هلندی و زبان های آفریقای غربی

سورینام

کریول هاوایی (Hawai’i Creole)

انگلیسی هاوایی

کریول بریبس (Berbice Creole)

هلندی و زبان های آفریقای غربی

گویان

کریول پرتغالی سریلانکا (Sri Lanka Portuguese Creole)

پرتغالی، سینهالی (Sinhalese) و تامیل

سریلانکا
پاپیامنتو (Papiamentu)

اسپانیایی، پرتغالی، هلندی و زبان های آفریقای غربی

کوراسائو (Curaçao)، آروبا (Aruba) و دیگر جزایر کارائیب

کریول هائیتی (Haitian Creole)

فرانسوی و تائینو (Taino)

هائیتی

عربی جوبا (Juba Arabic)

عربی، باری (Bari) و دینکا (Dinka)

سودان
چاباکانو (Chavacano)

اسپانیایی و زبان های مختلف فیلیپینی

فیلیپین

 

آیا کریول یک گویش است یا یک زبان؟

این پرسش که کریول یک زبان است یا یک گویش، با تاریخ ظلم و نژادپرستی عجین شده است. قدرت‌های بزرگ اروپا در صده‌های بین قرون پانزدهم تا نوزدهم، جهان را به استعمار خود درآورده بودند. دنیا در آن دوران شاهد لشکرکشی دولت‌های انگلیس، اسپانیا، پرتغال، هلند و فرانسه به دیگر نقاط جهان بود. آنها در این مسیر، امپراتوری‌های تجاری قدرتمندی ساختند که باعث توسعه محلی و استفاده از پیجین ها برای انجام تجارت شد. بردگی و کار اجباری در این محیط‌ها، فضا را برای رشد زبان های کریول مساعد کرد.

سلسله مراتب سفت و سختی در دوران استعمار رعایت می‌شد. کلمه اسپانیایی کریولو (Criollo) به فردی اروپایی تبار اشاره داشت که در مستعمرات به دنیا آمده بود. این اصطلاح بخشی از یک سیستم طبقاتی سختگیرانه بود که رتبه افراد را در یک جامعه استعماری مشخص می‌کرد. این ساختار طبقاتی همه چیز از رنگ پوست گرفته تا زبان را تحت تاثیر قرار می‌داد. افرادیکه به یک زبان به اصطلاح مناسب صحبت می‌کردند، نخبگان طبقه بالای جامعه بودند. جمعیت‌های بومی یا تبعید شده مجبور بودند به گویش کریول صحبت کنند؛ لذا این اصطلاح هنوز هم مضمونی منفی را یدک می‌کشد.

در اینجا نیز مانند زبان بومی آفریقایی آمریکایی، صحبت نکردن به انگلیسی صحیح یک ننگ بزرگ بود. همین امر در مورد گویشوران کریول نیز صدق می‌کرد. در واقع زبان های کریول به طور سنتی فقط نسخه‌های نادرست، ساده شده یا شکسته زبان اصلی استعماری محسوب می‌شدند.

 

کلام پایانی؛ به زبان های کریول احترام بگذارید

بدون شناخت تاثیر تاریخی و اجتماعی 400 سال استعمار، نمی‌توان به چیستی و چرایی زبان کریول پرداخت. گویشوران زبان های کریول معمولاً به دلیل صحبت کردن با نسخه‌های نادرست زبان‌های استعماری مورد توهین قرار می‌گرفتند. از اینرو برای وارونه کردن این انگ و تعصب، باید آنها را منحصر به فرد و معتبر بدانیم؛ چیزیکه زبان شناسان مدرن نیز آن را تایید می‌کنند.