ابزارهای ترجمه به کمک رایانه یا CAT
- 13 مرداد 1399
- مفاهیم ترجمه
آیا با مفهوم ترجمه به کمک رایانه آشنایی دارید؟ در صورت همکاری با مترجمان یا دنبال کردن تبلیغات برخی از مؤسسات خدمات زبانی، شاید این مفهوم برایتان چندان غریبه نباشد؛ با این حال شیوه استفاده و کارآیی آن برای اغلب افراد جای پرسش دارد. در این راستا شبکه مترجمین راستین به احترام پاسخگویی به پرسشهای مخاطبان خود، مطلب جامعی را مورد ابزار CAT تدوین نموده که با مطالعه آن میتوانید به درک کاملی در این خصوص برسید.
ابزار CAT چیست؟
مخفف CAT به کلمه Computer-Assisted Translation به معنای ترجمه به کمک رایانه اشاره دارد. هر نرم افزاری که در طول ترجمه مقاله به کمک مترجم بیاید؛ در این دسته قرار میگیرد. توجه داشته باشید که این ابزارها به این معنی نیستند که رایانه یک برگردان قابل اطمینان و بدون خطا ارائه میدهد؛ بلکه با پیشنهاد کلمات و عبارتهایی که با متن منبع در زبان مقصد ارتباط نزدیکی دارند، به مترجم کمک میکنند.
حافظه ترجمه یا ترنسلیشن مموری (Translation Memory) یکی از بهترین ویژگیهایی است که هر کدام از ابزارهای CAT میتوانند داشته باشند. حافظه ترجمه (TM) یک پایگاه داده از اصطلاحات و لغات تخصصی معنی شده را در اختیار مترجمان قرار میدهد که از این منبع برای راحتتر شدن کارشان استفاده میکنند.
مثلاً اگر به طور پیوسته بر روی متون پزشکی کار میکنید و زمینه تخصصی خودتان را ترجمه تخصصی متون پزشکی انتخاب کردهاید؛ میتوانید با اضافه کردن کلمات تخصصی این رشته به حافظه ترجمه رایانهتان، معنی صحیح واژگان اغلب پیچیده و فرار از ذهن به دست آورید (یعنی ابزار CAT معادل کلمات را به شما پیشنهاد میدهد و خودتان صحیحترین را انتخاب میکنید).
صرفه جویی در زمان، بررسی غلطهای املایی و تصحیح آنها، کمک به افزایش کیفیت کار، جلوگیری از معنی عبارتهای مشابه و تکراری، و موارد دیگر جزء ویژگیهای ترجمه به کمک رایانه به شمار میآیند.
شیوه کار ابزارهای ترجمه به کمک رایانه
مترجمان متن را در برنامه مورد نظر بارگذاری میکنند و نرم افزار به جدا کردن محتوا به بخشهای کوچکتر اقدام میکند که معمولاً به عنوان واحدهای ترجمه (Translation Units) شناخته میشوند. سپس ابزار CAT، ساختارهای مشابه را در پایگاه داده جستجو میکند، و با استفاده از واژه نامه تخصصی و حافظه ترجمه خودش به برگردان متن میپردازد.
ترجمه به کمک رایانه به عنوان یک قانون کلی، همه فایلها را باز میکند و آنها را نمایش میدهد؛ بنابراین متن به آسانی قابل خواندن میشود. مترجمان با استفاده از این ویژگی میتوانند به راحتی خط به خط ترجمه را در طول کار مطالعه نمایند.
این نوع ابزار نمیتواند برگردان دقیقی از واحدهای ترجمه فراهم کند و معمولا چندین عبارت برای هر بخش پیشنهاد میکند. در این حالت مترجم حرفه ای براساس شناختش از معیارهای خدمات زبانی و ویژگی های یک ترجمه خوب موظف است تا عبارتهای پیشنهادی را تحلیل نماید و مناسبترین کلمه را برای انتقال صحیح پیام بدون اینکه معنای اصلی دچار تغییر شود، انتخاب کند.
از سویی دیگر، ابزارهای CAT، سرعت ترجمه را افزایش میدهند؛ چون زمان مورد نیاز برای تایپ و پیدا کردن کلمات تخصصی مناسب را به میزان چشمگیری پایین میآورند. در این حالت مترجمان زمان بیشتری برای تمرکز بر روی معنای متن اصلی و فراهم کردن دقت بالاتری از ترجمه در اختیار خواهند داشت.
نقش حافظه ترجمه در ابزارهای CAT
حافظه ترجمه در پروژههای طولانی و بلندی مثل ترجمه کتاب به سازگاری کمک میکند. هر کلمه و اصطلاحی که با استفاده از یک واژه خاص ترجمه میشود؛ در یک فایل (در صورت نیاز در چندین فایل) ذخیره میگردد. بنابراین در زمان کار برای یک کلمه مشخص چندین معادل استفاده نخواهید کرد؛ چون TM هر بار به شما یادآوری خواهد کرد که معادل اصلی کدام واژه بوده است. همچنین حافظه ترجمه امکان استفاده از پروژههای قدیمی را امکانپذیر میکند. وقتی شما به برگردان نسخه جدیدی از یک سند نیاز دارید؛ میتوانید بخشهایی از محتوای اصلی را برای افزایش سرعت بازیابی کنید.
مثلاً فرض کنید که شما برای یک شرکت تولید و پخش مواد شیمیایی کار میکنید که وظیفه ترجمه دستور العمل های مواد شیمیایی به زبانهای خاصی را بر عهده دارید. اغلب این فایلها از محتوای یکسانی برخوردار هستند و کمتر مورد خاصی به آنها اضافه میشود؛ اما بعضاً مقرراتی در حوزه زیست محیطی یا قوانینی از سوی سازمانها ابلاغ میگردد که شرکت بایستی آنها را به دستورالعملهای خود اضافه نماید. شما قبلاً کارتان را با توجه به ترجمه تخصصی متون شیمی و استفاده از ابزارهای CAT به درستی انجام دادهاید؛ پس این بار میتوانید با بهرهگیری از TM، کار خود را آسان نمایید.
شرایط استفاده از ابزارهای CAT
تقریباً هر کسیکه در حوزه خدمات زبانی کمی مهارت داشته باشد و از کار کردن با نرم افزارهای مختلف لذت ببرد؛ میتواند استفاده از ابزارهای CAT را فرا بگیرد. بیشتر آنها شهودی هستند (یعنی کاربر بدون اینکه به مطالعه دستور العمل نیازی داشته باشد، میتواند آنها را بیاموزد) و رابط کاربری مرتبی دارند که استفاده از آنها را آسان کرده است. با این حال این حوزه بیشتر به چیزهایی مثل 10 مهارت لازم برای ترجمه تخصصی مقاله نیاز دارد. بدون درک عمیق از دو زبان مبداء و مقصد یا تفاوتهای فرهنگی به احتمال زیاد موفق به ارائه کار خوبی نخواهید شد. در نتیجه میتوان عنوان نمود که شیوه استفاده و کارآیی ابزار CAT تا حد زیادی به فردی که از آن استفاده میکند، بستگی خواهد داشت.
حتما بخوانيد: مدیریت ترمینولوژی چیست و چرا اهمیت دارد؟
بهترین و محبوب ترین ابزارهای CAT کدام ها هستند؟
وب سایت Proz در سال 2013 در مورد بهترین ابزارهای CAT در بازار یک نظرسنجی انجام داد. نظرسنجی این وب سایت بر روی بیش از 3 هزار مترجم حرفه ای که بیش از 5 سال سابقه کار داشتند، انجام گرفت. نتایج نظرسنجی نشان داد که بیش از 72 درصد از مترجمان از نرم افزار ترادوس استودیو استفاده میکنند؛ در حالیکه گرایش به Wordfast در حدود 32 درصد است. صرفه جویی در زمان، کارآیی، دقت و کنترل بیشتر در زمان ترجمه سبب گردیده تا استفاده از ابزارهای CAT روز به روز بیشتر گردد. در ادامه به توضیح مختصری در مورد مهمترین این ابزارها خواهیم پرداخت.
ترادوس استودیو (SDL Trados studio)
پرکاربردترین و جامع ترین ابزار CAT، ترادوس استودیو است که سهم عظیمی از بازار ترجمه را به خود اختصاص داده است. این نرم افزار برای مدیریت کارهای بزرگ، ویرایش مقالات، تضمین کیفیت، بومی سازی وب سایت و مدیریت اصطلاحات تخصصی بسیار خوب عمل میکند. شرکتهای بزرگ همیشه از مترجمان میخواهند تا از ابزارهای CAT قابل قبول مثل SDL استفاده نمایند. اگر آنها بتوانند طرز کار با نرم افزار ترادوس استودیو را یاد بگیرند؛ هم میتوانند تعداد مشتریانشان را بیشتر کنند و هم باعث افزایش درآمد خودشان شوند.
مموکیو (Memoq)
یکی از ابزارهای کارآمد CAT و جذاب برای مترجمان، Memoq است که به دلیل داشتن ویژگیهای قدرتمند به تیم ترجمه جهت ارائه بهترین کیفیت کمک خواهد کرد. وجود غلطگیر املایی یکی از مزیتهای خوب مموکیو محسوب میشود که آن را از سایر ابزارها متمایز کرده است. حتی اگر مترجمان از دیگر ابزارها استفاده کنند؛ باز هم میتوانند از طریق آن روی یک پروژه یکسان همکاری داشته باشند.
وردفست (Wordfast)
وردفست یک ابزار مستقل مدیریت ترجمه است که عمدتاً بر روی بهبود فرآیند خدمات زبانی متمرکز میشود. این نرم افزار میتواند بر روی ویندوز، مک و لینوکس اجرا شود، و تقریباً از همه زبانهای ویندوز پشتیبانی میکند. علاوه بر این، مترجمان با استفاده از وردفست میتوانند به برگردان انواع فرمتها مانند پی دی اف، XML ،Adobe InDesign و موارد دیگر بپردازند. در داخل وردفست، TM نیز قرار دارد؛ اما محدودیت 500 واحدی آن شرایط جذابی را برای استفاده مهیا نمیکند.
آیا ترجمه به کمک رایانه و ترجمه ماشینی (MT) همانند هم عمل میکنند؟
ترجمه به کمک رایانه جزء ویژگیهای MT به حساب نمیآید؛ چون در این حالت ترجمه خودکار به مخاطب ارائه داده نمیشود. مثلا گوگل ترنسلیت (Google Translate) یک ابزار CAT نیست؛ چون برگردان را بدون مشارکت انسان تولید میکند. وقتی مترجمان از ابزارهای CAT استفاده میکنند؛ فقط به کپی پیست متن و ترجمه همانند آنچه گوگل ترنسلیت آن را انجام میدهد، بسنده نمیکنند. آنها محتوا را خط به خط و کلمه به کلمه مورد بررسی قرار میدهند و سعی میکنند تا بهترین شکل از کارشان را به وجود آورند.
توجه داشته باشید که محصول ترجمه به کمک رایانه، آنی و فوری نیست؛ بلکه در آن زبان شناسان به عمق محتوا ورود کرده و هر خط از برگردان را ویرایش میکنند. بعضی اوقات آنها برای افزایش سرعت فرآیند کارها از ترجمه ماشینی استفاده مینمایند؛ اما هنوز هم به ایجاد تغییراتی در نسخه نهایی متن برای اینکه عالی به نظر برسد و نگارشی همانند زبان بومی داشته باشد، نیاز دارند. هر چند دستیابی به این کار غیرممکن نیست؛ اما فقط با داشتن تجربه و تخصص کافی میتوان آن را محقق نمود.
کلام پایانی
ابزارهای CAT به تنهایی نمیتوانند برگردان نهایی را ارائه دهند و در تمام مراحل کار به حضور یک مترجم متخصص نیاز است. اگر بخواهید نقش مترجم را در این فرآیند حذف کنید؛ در بهترین حالت میتوانید تکههایی از متن ترجمه شده را کنار هم قرار دهید. در واقع ابزارهای CAT در ارائه برگردانی با کیفیت بهتر و کارایی بیشتر به مترجمان در کوتاه مدت کمک میکنند؛ اما نمیتوانند جایگزین مهارتهای زبانی یا دانش ترجمه در یک حوزه مشخص گردند.
در ادامه حتما بخوانيد: حافظه ترجمه چیست: معرفی نحوه عملکرد و کاربردها