ترجمه به کمک رایانه یا ابزارهای CAT

امروزه استفاده از ابزارهای CAT بین مترجمین بسیار متداول شده است. اگر قبلا با مترجمین کار کرده باشید یا بخواهید با یکی از مؤسسات ترجمه همکاری کنید، به احتمال زیاد با این مفهوم مواجه خواهید شد. متأسفانه اغلب کسانیکه به خدمات ترجمه چه در حوزه تحصیلات آکادمیک و چه در حوزه تجاری نیازمند هستند، به تفاوت بین ترجمه ماشینی و ترجمه انسانی واقف نیستند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که همه با مفهوم ابزارهای CAT آشنا باشند و بدانند که این ابزارها چه چیزی هستند. وقتی در مورد اینگونه ابزارها صحبت می‌شود، پرسش‌های زیادی برای عموم افراد به وجود می‌آید. در این راستا شبکه مترجمین راستین به احترام پاسخگویی به پرسش‌های مخاطبین خود، 6 سئوال رایجی که اکثر کاربران در مورد ابزارهای CAT مطرح می‌کنند را شناسایی کرده و به آنها در این گفتار پاسخ داده است. با مطالعه این گفتار می‌توانید درک کامل و جامعی از این ابزارها به دست آورید.

1. ابزار CAT چیست؟

  ابزارهای CAT به مترجمین در ارائه ترجمه باکیفیت تر کمک میکنند.  

مخفف CAT به کلمه Computer-Assisted Translation به معنای ترجمه به کمک رایانه اشاره دارد. هر نرم‌افزاری که در طول ترجمه مقاله به کمک مترجم بیاید، جزء ابزارهای CAT محسوب می‌شود. توجه داشته باشید که این ابزارها به این معنی نیستند که رایانه یک ترجمه قابل اطمینان و بدون خطا ارائه می‌دهد، بلکه در طول فرآیند ترجمه با پیشنهاد کلمات و عبارت‌هایی که با متن منبع در زبان مقصد ارتباط نزدیکی دارند، به مترجم کمک می‌کنند. حافظه ترجمه (translation memory) یکی از بهترین ویژگی‌هایی است که هر کدام از ابزارهای CAT می توانند داشته باشند. حافظه ترجمه (TM) یک پایگاه داده از اصطلاحات و لغات تخصصی ترجمه شده را در اختیار مترجمین قرار می‌دهد. مترجمین متخصص از این منبع برای راحت‌تر شدن کارشان استفاده می‌کنند.

مثلا اگر به طور پیوسته بر روی ترجمه مقاله پزشکی کار می‌کنید و زمینه تخصصی خودتان را ترجمه تخصصی متون پزشکی انتخاب کرده‌اید، می‌توانید با اضافه کردن کلمات تخصصی این رشته به حافظه ترجمه رایانه‌تان، ترجمه صحیح واژگان اغلب پیچیده و فرار از ذهن را در طول ترجمه به دست آورید (یعنی ابزار CAT معادل کلمات را به شما پیشنهاد می‌دهد و خودتان صحیح‌ترین را انتخاب می‌کنید). صرفه‌جویی در زمان برای انجام ترجمه فوری مقاله، بررسی غلط‌های املایی و تصحیح آنها، کمک به افزایش کیفیت ترجمه، جلوگیری از ترجمه عبارت‌های مشابه و تکراری، و موارد دیگر جزء ویژگی‌های ترجمه به کمک رایانه به شمار می‌آید.

2. ابزارهای CAT به چه صورت کار می‌کنند؟

مترجمین متن را در برنامه بارگذاری می‌کنند و نرم‌افزار به جدا کردن محتوا به بخش‌های کوچکتر اقدام می‌کند که معمولا به عنوان واحدهای ترجمه (translation units) شناخته می‌شوند. سپس ابزار CAT، ساختارهای مشابه را در پایگاه داده جستجو می‌کند، و با استفاده از واژه‌نامه تخصصی و حافظه ترجمه خودش به ترجمه متن می‌پردازد. ترجمه به کمک رایانه به عنوان یک قانون کلی، همه فایل‌ها را باز می‌کند و آنها را نمایش می‌دهد، بنابراین متن به آسانی قابل خواندن می‌شود. مترجمین با استفاده از این ویژگی می‌توانند به راحتی خط به خط ترجمه را در طول کار مطالعه نمایند. این نرم‌افزار نمی‌تواند ترجمه دقیقی از واحدهای ترجمه فراهم کند و معمولا چندین عبارت برای ترجمه هر بخش پیشنهاد می‌کند. در این حالت مترجم حرفه‌ای براساس شناختش از معیارهای ترجمه و ویژگی‌های یک ترجمه خوب موظف است که این عبارت‌های پیشنهادی را تحلیل نماید و مناسب‌ترین کلمه را برای انتقال صحیح پیام بدون اینکه معنای اصلی دچار تغییر شود، انتخاب کند. اگر این وظیفه به شکلی درست انجام گیرد، یقینا نقش مترجمین در فرآیند ترجمه تخصصی مقاله یا هر متن دیگری پدیدار خواهد شد. از سویی دیگر، ابزارهای CAT، سرعت ترجمه را افزایش می‌دهند، چون زمان مورد نیاز برای تایپ و پیدا کردن کلمات تخصصی مناسب در طول ترجمه را به میزان چشمگیری پایین می‌آورند. در این حالت مترجمین زمان بیشتری برای تمرکز بر روی معنای متن اصلی و فراهم کردن دقت بالاتری از ترجمه در اختیار خواهند داشت.

3. چرا حافظه ترجمه از اهمیت زیادی برخوردار است؟

الف) حافظه ترجمه در پروژه‌های طولانی و بلندی مثل ترجمه کتاب به سازگاری کمک می‌کند. هر کلمه و اصطلاحی که با استفاده از یک واژه خاص ترجمه می‌شود در یک فایل خاص ذخیره می‌گردد یا حتی در صورت نیاز می‌تواند در چندین فایل قرار گیرد. بنابراین در زمان ترجمه برای یک کلمه مشخص چندین معادل استفاده نخواهید کرد، چون حافظه ترجمه هر بار به شما یادآوری خواهد کرد که معادل اصلی شما کدام واژه بوده است. در این حالت دستیابی به یکنواختی و سازگاری ترجمه امری امکان‌پذیر خواهد شد. همچنین از آنجاییکه مترجم می‌تواند خط به خط به بررسی محتوا بپردازد، لذا ترجمه بدون جا گذاشتن کلمه خاص یا پاراگرافی انجام می‌گیرد. این مورد در ترجمه متون حساس که عدم ترجمه یک کلمه هم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اهمیت خاصی دارد. مثلا اگر مترجمی در حین انجام ترجمه مقاله حقوق بعضی از کلمات را سهوا معنی نکند، مخاطبین آن مقاله حتما با درک نادرست از آن متن مواجه خواهند شد. خوشبختانه امروزه حافظه ترجمه از به وجود آمدن این حادثه جلوگیری می‌کند.

ب) حافظه ترجمه امکان استفاده از پروژه‌های ترجمه قدیمی را امکان‌پذیر می‌کند. وقتی شما به ترجمه نسخه جدیدی از یک سند نیاز دارید، می‌توانید بخش‌هایی از محتوای اصلی را برای افزایش سرعت بازیابی کنید. مثلا فرض کنید که شما برای یک شرکت تولید و پخش مواد شیمیایی کار می‌کنید که وظیفه ترجمه دستورالعمل‌های مواد شیمیایی به زبان‌های خاصی را بر عهده دارید. عموما این دستورالعمل‌ها از محتوای مشخص و یکسانی برخوردار هستند و کمتر مورد خاصی به آنها اضافه می‌شود، اما بعضا مقرراتی در حوزه زیست محیطی یا قوانینی از سوی سازمان‌ها ابلاغ می‌گردد که شرکت بایستی آنها را به دستورالعمل‌های خود اضافه نماید. در این صورت شما موظف هستید تا این بخش‌ها را به دستورالعمل اضافه کنید. شما قبلا کارتان را با توجه به ترجمه تخصصی متون شیمی و استفاده از ابزارهای CAT به درستی انجام داده‌اید، پس این بار می‌توانید با بهره‌گیری از حافظه ترجمه، کار خود را آسان نمایید. این ویژگی جزء 12 راهکار برای ترجمه فوری متون به حساب می‌آید و باعث ارائه ترجمه باکیفیتی نیز می‌شود.

ج) حافظه ترجمه سبب کاهش هزینه‌ها می‌شود و شاید رویای به دست آوردن ترجمه ارزان را محقق کند. هرچه متن بیشتری را بازیابی کنید، زمان کمتری برای ترجمه صرف خواهید کرد و به تبع هزینه پایین‌تری را از مشتریانتان اخذ خواهید نمود. اما اگر برای خودتان کار می‌کنید، این عمل در گذشت زمان می‌تواند منابع قابل‌توجهی برایتان ذخیره نماید. این قضیه در پروژه‌های طولانی‌مدت یا ترجمه‌هایی که شباهت زیادی از نظر مفهوم و محتوا دارند، نمود بیشتری خواهد داشت.

4. آیا ابزارهای CAT و ترجمه ماشینی همانند هم عمل می‌کنند؟

  ترجمه به کمک رایانه یکی از انواع ترجمه انسانی محسوب میشود.  

ترجمه به کمک رایانه جزء ویژگی‌های ترجمه ماشینی به حساب نمی‌آید، چون در این حالت ترجمه خودکار به مخاطب ارائه داده نمی‌شود. مثلا گوگل ترنسلیت (Google Translate) یک ابزار CAT نیست، چون ترجمه را بدون مشارکت انسان تولید می‌کند. وقتی مترجمین از ابزارهای CAT استفاده می‌کنند، فقط به کپی پیست کردن متن و ترجمه همانند آنچه که گوگل ترنسلیت انتظار انجام دادنش را دارد، بسنده نمی‌کنند. آنها محتوای ترجمه را خط به خط و کلمه به کلمه مورد بررسی قرار می‌دهند و سعی می‌کنند تا بهترین شکل از ترجمه را به وجود آورند. توجه داشته باشید که ترجمه به کمک رایانه یک ترجمه آنی و فوری ارائه نمی‌دهد، بلکه مترجمین و زبان شناسان به عمق محتوا ورود کرده و هر خط از ترجمه را ویرایش می‌کنند. بعضی اوقات مترجمین برای افزایش سرعت فرآیند کارها از ترجمه ماشینی استفاده می‌‌نمایند، اما هنوز هم به ایجاد تغییراتی در نسخه نهایی متن برای اینکه شبیه ترجمه به نظر برسد و نگارشی همانند زبان بومی داشته باشد، نیاز دارند. هر چند که دستیابی به این کار غیرممکن نیست، اما فقط با داشتن تجربه و تخصص کافی می‌توان آن را محقق نمود. بنابراین فعلا بدون استفاده از این نوع ابزارها، 10 ترفند برای تبدیل شدن به مترجم عالی را فرا بگیرید و سپس شیوه بهره‌گیری از اینگونه فرآیندها را امتحان کنید.

5. آیا هر کسی می‌تواند از ابزارهای CAT استفاده نماید؟

تقریبا هر کسیکه در حوزه ترجمه کمی مهارت داشته باشد و از کار کردن با نرم‌افزارهای مختلف لذت ببرد، می‌تواند استفاده از این ابزارها را فرا بگیرد. بیشتر ابزارهای CAT موجود در بازار، شهودی هستند (یعنی کاربر بدون اینکه به مطالعه دستورالعمل نیازی داشته باشد، می‌تواند آن را فرا گیرد) و رابط کاربری مرتبی دارند که استفاده از آنها را آسان کرده است. با این حال ترجمه بیشتر به مهارت مثل 10 مهارت لازم برای ترجمه تخصصی مقاله نیاز دارد. بدون درک عمیق از دو زبان مبداء و مقصد یا تفاوت‌های فرهنگی به احتمال زیاد موفق به ارائه ترجمه‌های خوب نخواهید شد. در نتیجه می‌توان عنوان نمود که شیوه استفاده و کارآیی ابزار CAT تا حد زیادی به فردیکه از آن استفاده می‌کند، بستگی خواهد داشت. بنابراین در صورتیکه شما بخواهید بدون داشتن مهارت به خرید یکی از ابزارهای CAT اقدام نمایید، به احتمال زیاد در این زمینه شکست خواهید خورد. شاید استفاده از گزینه‌های ترجمه ماشینی رایگان یا پروکسی ترجمه در این حالت برای شما نتایج بهتری فراهم کند، اما هیچگاه به نتیجه عالی و ایده‌آل نخواهید رسید.

6. آیا استفاده از ابزارهای CAT هنوز ترجمه را در زمره ترجمه انسانی قرار می‌دهد؟

با توجه به اینکه نرم‌افزار به تنهایی نمی‌تواند ترجمه نهایی را ارائه دهد و در تمام مراحل ترجمه به حضور یک مترجم متخصص و حرفه‌ای نیاز است، پس می‌توان استفاده از ترجمه به کمک رایانه را هنوز جزء ترجمه‌های انسانی به حساب آورد. اگر بخواهید نقش مترجم را در این فرآیند حذف کنید، در بهترین حالت می‌توانید تکه‌هایی از متن ترجمه شده را کنار هم قرار دهید که یقینا اینگونه ترجمه نمی‌تواند نیازهای کاری و انتظارات مشتریان را برآورده ‌کند. تصور نمایید که ترجمه فارسی به انگلیسی مقاله بدون دخالت مترجم و صرفا با تکیه بر ابزارهای CAT چگونه خواهد بود؟ بنابراین همه چیز به ذهنیت و طرز نگرش افراد وابسته می‌باشد. میزان استفاده از ترجمه خودکار و کنار هم قرار دادن کلمات برای ایجاد جملات اصولی به کاری که مترجم می‌خواهد ارائه دهد، بستگی خواهد داشت.

مثلا اگر بخواهید متنی در زمینه رشته مدیریت را بدون کمک گرفتن از مترجمین، ترجمه کنید، نه تنها با اشکالات دستور زبانی مواجه خواهید شد، بلکه شیوایی متن ترجمه شده را نیز نمی‌توانید حفظ نمایید. لذا استفاده از ترجمه انسانی در کنار ابزارهای CAT و توجه داشتن به ترجمه تخصصی مدیریت می‌تواند شما را از این چالش نجات دهد. ابزارهای CAT در ارائه ترجمه‌ای با کیفیت بهتر و کارآیی بیشتر به مترجمین در کوتاه مدت کمک می‌کنند، اما نمی‌توانند جایگزین مهارت‌های زبانی یا دانش ترجمه در یک حوزه مشخص گردند.