ترجمه به کمک رایانه یا ابزارهای CAT
- 13 مرداد 1399
- مفاهیم ترجمه
امروزه استفاده از ابزارهای CAT بین مترجمین بسیار متداول شده است. اگر قبلا با اینگونه متخصصان کار کرده باشید یا بخواهید با یکی از مؤسسات خدمات زبانی همکاری کنید؛ به احتمال زیاد با این مفهوم مواجه خواهید شد. متأسفانه اغلب کسانیکه به این نوع خدمات چه در حوزه تحصیلات آکادمیک و چه در حوزه تجاری نیازمندند، به تفاوت بین ترجمه ماشینی و انسانی واقف نیستند؛ بنابراین نمیتوان انتظار داشت که همه با مفهوم ابزارهای CAT آشنا باشند و بدانند که این ابزارها چه چیزی ارائه میدهند.
وقتی در مورد اینگونه ابزارها صحبت میشود؛ پرسشهای زیادی برای عموم افراد به وجود میآید. در این راستا شبکه مترجمین راستین به احترام پاسخگویی به پرسشهای مخاطبین خود، 6 سئوال رایجی که اکثر کاربران در مورد ابزارهای CAT مطرح میکنند را شناسایی کرده و به آنها در این گفتار پاسخ میدهد. با مطالعه این مطلب میتوانید درک کامل و جامعی از این ابزارها به دست آورید.
ابزار CAT چیست؟
مخفف CAT به کلمه Computer-Assisted Translation به معنای ترجمه به کمک رایانه اشاره دارد. هر نرمافزاری که در طول ترجمه مقاله به کمک مترجم بیاید؛ جزء ابزارهای CAT محسوب میشود. توجه داشته باشید که این ابزارها به این معنی نیستند که رایانه یک برگردان قابل اطمینان و بدون خطا ارائه میدهد؛ بلکه در طول کار با پیشنهاد کلمات و عبارتهایی که با متن منبع در زبان مقصد ارتباط نزدیکی دارند، به مترجم کمک میکنند. حافظه ترجمه یا ترنسلیشن مموری (Translation Memory) یکی از بهترین ویژگیهایی است که هر کدام از ابزارهای CAT می توانند داشته باشند. این حافظه یک پایگاه داده از اصطلاحات و لغات تخصصی معنی شده را در اختیار مترجمین قرار میدهد. مترجمین متخصص از این منبع برای راحتتر شدن کارشان استفاده میکنند.
مثلا اگر به طور پیوسته بر روی برگردان مقاله پزشکی کار میکنید و زمینه تخصصی خودتان را ترجمه تخصصی متون پزشکی انتخاب کردهاید؛ با اضافه کردن کلمات تخصصی این رشته به مموری ترنسلیشن رایانهتان میتوانید معنی صحیح واژگان اغلب پیچیده و فرار از ذهن را در طول فرآیند برگردان به دست آورید (یعنی ابزار CAT معادل کلمات را به شما پیشنهاد میدهد و خودتان صحیحترین را انتخاب میکنید). صرفهجویی در زمان برای انجام ترجمه فوری مقاله، بررسی غلطهای املایی و تصحیح آنها، کمک به افزایش کیفیت، جلوگیری از معنی عبارتهای مشابه و تکراری، و موارد دیگر جزء ویژگیهای ترجمه به کمک رایانه به شمار میآید.
حتما بخوانيد: چگونگی انجام ترجمه فوری: 4 نکته مهم برای مترجمین پرکار
ابزارهای CAT به چه صورت کار میکنند؟
مترجمین متن را در برنامه بارگذاری میکنند و نرمافزار به جدا کردن محتوا به بخشهای کوچکتر اقدام میکند که معمولا به عنوان واحدهای ترجمه (Translation Units) شناخته میشوند. سپس ابزار CAT، ساختارهای مشابه را در پایگاه داده جستجو میکند، و با استفاده از واژهنامه تخصصی و ترنسلیشن مموری خودش به برگردان متن میپردازد. ترجمه به کمک رایانه به عنوان یک قانون کلی، همه فایلها را باز میکند و آنها را نمایش میدهد؛ بنابراین متن به آسانی قابل خواندن میشود. مترجمین با استفاده از این ویژگی به راحتی میتوانند خط به خط ترجمه را در طول کار مطالعه نمایند.
این نرمافزار نمیتواند برگردان دقیقی از واحدهای ترجمه فراهم نماید و معمولا چندین عبارت برای معنی هر بخش پیشنهاد میکند. در این حالت مترجم حرفهای براساس شناختش از معیارهای خدمات زبانی و ویژگیهای ترجمه خوب موظف است تا این عبارتهای پیشنهادی را تحلیل نماید و مناسبترین کلمه را برای انتقال صحیح پیام بدون اینکه معنای اصلی دچار تغییر شود انتخاب کند. اگر این وظیفه به شکلی درست انجام گیرد؛ یقینا نقش مترجمین در فرآیند ترجمه تخصصی مقاله یا هر متن دیگری پدیدار خواهد شد.
از سویی دیگر، ابزارهای CAT، سرعت ترجمه را افزایش میدهند؛ چون زمان مورد نیاز برای تایپ و پیدا کردن کلمات تخصصی مناسب در طول فعالیت را به میزان چشمگیری پایین میآورند. در این حالت مترجمین زمان بیشتری برای تمرکز بر روی معنای متن اصلی و فراهم کردن دقت بالاتری از برگردان در اختیار خواهند داشت.
ابزارهای CAT و کمک به مترجمین در ارائه کارهای باکیفیت
چرا حافظه ترجمه از اهمیت زیادی برخوردار است؟
الف) ترنسلیشن مموری (TM) در پروژههای طولانی و بلندی مثل ترجمه کتاب به سازگاری کمک میکند. هر کلمه و اصطلاحی که با استفاده از یک واژه خاص معنی میشود؛ در یک فایل خاص ذخیره میگردد یا حتی در صورت نیاز میتواند در چندین فایل قرار گیرد. بنابراین در زمان انجام کار برای یک کلمه مشخص چندین معادل استفاده نخواهید کرد؛ چون TM هر بار به شما یادآوری خواهد کرد که معادل اصلی کدام واژه بوده است. در این حالت دستیابی به یکنواختی و سازگاری ترجمه امری امکانپذیر خواهد شد.
همچنین از آنجاییکه مترجم میتواند خط به خط به بررسی محتوا بپردازد؛ لذا فرآیند برگردان بدون جا گذاشتن کلمه خاص یا پاراگرافی انجام میگیرد. این مورد در ترجمه متون حساس که عدم معنی کردن یک کلمه هم میتواند چالشبرانگیز باشد، اهمیت خاصی دارد. مثلا اگر مترجمی در حین انجام ترجمه مقاله حقوق بعضی از کلمات را سهوا معنی نکند؛ مخاطبین آن مقاله حتما با درک نادرست از متن مواجه خواهند شد. خوشبختانه امروزه TM از به وجود آمدن این حادثه جلوگیری میکند.
ب) حافظه ترجمه امکان استفاده از پروژههای قدیمی را امکانپذیر میکند. وقتی به برگردان نسخه جدیدی از یک سند نیاز دارید؛ میتوانید بخشهایی از محتوای اصلی را برای افزایش سرعت بازیابی نمایید. مثلا فرض کنید که برای یک شرکت تولید و پخش مواد شیمیایی کار میکنید که وظیفه ترجمه دستورالعملهای مواد شیمیایی به زبانهای خاصی را بر عهده دارید. عموما این دستورالعملها از محتوای مشخص و یکسانی برخوردار هستند و کمتر مورد خاصی به آنها اضافه میشود؛ اما بعضا مقرراتی در حوزه زیست محیطی یا قوانینی از سوی سازمانها ابلاغ میگردد که شرکت بایستی آنها را به دستورالعملهایش اضافه نماید. در این صورت موظف هستید تا این بخشها را به دستورالعمل بیافزایید. شما قبلا کارتان را با توجه به ترجمه تخصصی متون شیمی و استفاده از ابزارهای CAT به درستی انجام دادهاید؛ پس این بار میتوانید با بهرهگیری از TM، کار خود را آسان نمایید. این ویژگی جزء 12 راهکار برای ترجمه فوری متون به حساب میآید و باعث ارائه برگردان باکیفیتی نیز میشود.
ج) حافظه ترجمه سبب کاهش هزینهها میشود و شاید رویای به دست آوردن ترجمه ارزان را محقق کند. هرچه متن بیشتری را بازیابی کنید؛ زمان کمتری برای معنی کردن صرف خواهید کرد و به تبع هزینه پایینتری را از مشتریانتان اخذ خواهید نمود. اما اگر برای خودتان کار میکنید؛ این عمل در گذشت زمان میتواند منابع قابلتوجهی برایتان ذخیره نماید. این قضیه در پروژههای طولانیمدت یا برگردان هایی که شباهت زیادی از نظر مفهوم و محتوا دارند؛ نمود بیشتری خواهد داشت.
حتما بخوانيد: عواقب اشتباه در ترجمه متون شیمی
آیا ابزارهای CAT و ترجمه ماشینی همانند هم عمل میکنند؟
ترجمه به کمک رایانه جزء ویژگیهای ترجمه ماشینی به حساب نمیآید؛ چون در این حالت ترجمه خودکار به مخاطب ارائه داده نمیشود. مثلا گوگل ترنسلیت (Google Translate) یک ابزار CAT نیست؛ چون برگردان را بدون مشارکت انسان تولید میکند. وقتی مترجمین از ابزارهای CAT استفاده میکنند، فقط به کپی پیست کردن متن و معنی آن همانند آنچه که گوگل ترنسلیت انتظار انجام دادنش را دارد، بسنده نمیکنند. آنها محتوا را خط به خط و کلمه به کلمه مورد بررسی قرار میدهند و سعی میکنند تا بهترین شکل از کارشان را به وجود آورند.
توجه داشته باشید که ترجمه به کمک رایانه یک ترجمه آنی و فوری ارائه نمیدهد، بلکه مترجمین و زبان شناسان به عمق محتوا ورود کرده و هر خط از کار را ویرایش میکنند. بعضی اوقات مترجمین برای افزایش سرعت فرآیند کارها از هوش مصنوعی استفاده مینمایند؛ اما هنوز هم به ایجاد تغییراتی در نسخه نهایی متن برای اینکه شبیه ترجمه به نظر برسد و نگارشی همانند زبان بومی داشته باشد، نیاز دارند. هر چند که دستیابی به این کار غیرممکن نیست؛ ولی فقط با داشتن تجربه و تخصص کافی میتوان آن را محقق نمود. بنابراین فعلا بدون استفاده از این نوع ابزارها، 10 ترفند برای تبدیل شدن به مترجم عالی را فرا بگیرید و سپس شیوه بهرهگیری از اینگونه فرآیندها را امتحان کنید.
حتما بخوانيد: چرا از مترجم گوگل نباید استفاده کرد؟ (ذکر 5 دلیل)
آیا هر کسی میتواند از ابزارهای CAT استفاده نماید؟
تقریبا هر کسیکه در حوزه ترجمه کمی مهارت داشته باشد و از کار کردن با نرمافزارهای مختلف لذت ببرد؛ میتواند استفاده از این ابزارها را فرا بگیرد. بیشتر ابزارهای CAT موجود در بازار، شهودی هستند (یعنی کاربر بدون اینکه به مطالعه دستورالعمل نیازی داشته باشد، میتواند آن را فرا گیرد) و رابط کاربری مرتبی دارند که استفاده از آنها را آسان کرده است. با این حال خدمات زبانی بیشتر به مهارت مثل 10 مهارت لازم برای ترجمه تخصصی مقاله نیاز دارد. بدون درک عمیق از دو زبان مبداء و مقصد یا تفاوتهای فرهنگی به احتمال زیاد موفق به ارائه ترجمههای خوب نخواهید شد.
در نتیجه میتوان عنوان نمود که شیوه استفاده و کارآیی ابزار CAT تا حد زیادی به فردیکه از آن استفاده میکند، بستگی خواهد داشت. بنابراین در صورتیکه بخواهید بدون داشتن مهارت به خرید یکی از اینگونه ابزارها اقدام نمایید؛ به احتمال زیاد در این زمینه شکست خواهید خورد. شاید استفاده از گزینههای رایگان هوش مصنوعی یا پروکسی ترجمه در این حالت برایتان نتایج بهتری فراهم کند؛ اما هیچگاه به نتیجه عالی و ایدهآل نخواهید رسید.
ترجمه به کمک رایانه
آیا استفاده از ابزارهای CAT هنوز کار را در زمره ترجمه انسانی قرار میدهد؟
با توجه به اینکه نرمافزار به تنهایی نمیتواند ترجمه نهایی را ارائه دهد و در تمام مراحل کار به حضور یک مترجم متخصص نیاز است؛ پس میتوان استفاده از ترجمه به کمک رایانه را هنوز جزء فرآیندهای انسانی به حساب آورد. اگر بخواهید نقش مترجم را در این فرآیند حذف کنید؛ در بهترین حالت میتوانید تکههایی از متن معنی شده را کنار هم قرار دهید که یقینا اینگونه برگردان نمیتواند نیازهای کاری و انتظارات مشتریان را برآورده کند. تصور نمایید که ترجمه مقاله فارسی به انگلیسی بدون دخالت مترجم و صرفا با تکیه بر ابزارهای CAT چگونه خواهد بود؟ بنابراین همه چیز به ذهنیت و طرز نگرش افراد وابسته میباشد. میزان استفاده از هوش مصنوعی و کنار هم قرار دادن کلمات برای ایجاد جملات اصولی به کاری که مترجم میخواهد ارائه دهد بستگی خواهد داشت.
مثلا اگر بخواهید متنی در زمینه رشته مدیریت را بدون کمک گرفتن از مترجمین معنی کنید؛ نه تنها با اشکالات دستور زبانی مواجه خواهید شد، بلکه شیوایی متن برگردان شده را نیز نمیتوانید حفظ نمایید. لذا استفاده از ترجمه انسانی در کنار ابزارهای CAT و توجه داشتن به ترجمه تخصصی مدیریت میتواند شما را از این چالش نجات دهد. ابزارهای CAT در ارائه کاری با کیفیت بهتر و کارآیی بیشتر به مترجمین در کوتاه مدت کمک میکنند؛ اما نمیتوانند جایگزین مهارتهای زبانی در یک حوزه مشخص گردند.
در ادامه حتما بخوانيد: چشم انداز خدمات ترجمه تا سال 2050