ترجمه به کمک رایانه یا ابزارهای CAT

امروزه استفاده از ابزارهای CAT بین مترجمین بسیار متداول شده است. اگر قبلا با اینگونه متخصصان کار کرده باشید یا بخواهید با یکی از مؤسسات خدمات زبانی همکاری کنید؛ به احتمال زیاد با این مفهوم مواجه خواهید شد. متأسفانه اغلب کسانیکه به این نوع خدمات چه در حوزه تحصیلات آکادمیک و چه در حوزه تجاری نیازمندند، به تفاوت بین ترجمه ماشینی و انسانی واقف نیستند؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که همه با مفهوم ابزارهای CAT آشنا باشند و بدانند که این ابزارها چه چیزی ارائه میدهند.

مخفف CAT به کلمه Computer-Assisted Translation به معنای ترجمه به کمک رایانه اشاره دارد. هر نرم‌افزاری که در طول ترجمه مقاله به کمک مترجم بیاید؛ جزء ابزارهای CAT محسوب می‌شود. توجه داشته باشید که این ابزارها به این معنی نیستند که رایانه یک برگردان قابل اطمینان و بدون خطا ارائه می‌دهد؛ بلکه در طول کار با پیشنهاد کلمات و عبارت‌هایی که با متن منبع در زبان مقصد ارتباط نزدیکی دارند، به مترجم کمک می‌کنند. حافظه ترجمه یا ترنسلیشن مموری (Translation Memory) یکی از بهترین ویژگی‌هایی است که هر کدام از ابزارهای CAT می توانند داشته باشند. این حافظه یک پایگاه داده از اصطلاحات و لغات تخصصی معنی شده را در اختیار مترجمین قرار می‌دهد. مترجمین متخصص از این منبع برای راحت‌تر شدن کارشان استفاده می‌کنند.

مترجمین متن را در برنامه بارگذاری می‌کنند و نرم‌افزار به جدا کردن محتوا به بخش‌های کوچکتر اقدام می‌کند که معمولا به عنوان واحدهای ترجمه (Translation Units) شناخته می‌شوند. سپس ابزار CAT، ساختارهای مشابه را در پایگاه داده جستجو می‌کند، و با استفاده از واژه‌نامه تخصصی و ترنسلیشن مموری خودش به برگردان متن می‌پردازد. ترجمه به کمک رایانه به عنوان یک قانون کلی، همه فایل‌ها را باز می‌کند و آنها را نمایش می‌دهد؛ بنابراین متن به آسانی قابل خواندن می‌شود. مترجمین با استفاده از این ویژگی به راحتی می‌توانند خط به خط ترجمه را در طول کار مطالعه نمایند.

این نرم‌افزار نمی‌تواند برگردان دقیقی از واحدهای ترجمه فراهم نماید و معمولا چندین عبارت برای معنی هر بخش پیشنهاد می‌کند. در این حالت مترجم حرفه‌ای براساس شناختش از معیارهای خدمات زبانی و ویژگی‌های ترجمه خوب موظف است تا این عبارت‌های پیشنهادی را تحلیل نماید و مناسب‌ترین کلمه را برای انتقال صحیح پیام بدون اینکه معنای اصلی دچار تغییر شود انتخاب کند. اگر این وظیفه به شکلی درست انجام گیرد؛ یقینا نقش مترجمین در فرآیند ترجمه تخصصی مقاله یا هر متن دیگری پدیدار خواهد شد.

الف) ترنسلیشن مموری (TM) در پروژه‌های طولانی و بلندی مثل ترجمه کتاب به سازگاری کمک می‌کند. هر کلمه و اصطلاحی که با استفاده از یک واژه خاص معنی می‌شود؛ در یک فایل خاص ذخیره می‌گردد یا حتی در صورت نیاز می‌تواند در چندین فایل قرار گیرد. بنابراین در زمان انجام کار برای یک کلمه مشخص چندین معادل استفاده نخواهید کرد؛ چون TM هر بار به شما یادآوری خواهد کرد که معادل اصلی کدام واژه بوده است. در این حالت دستیابی به یکنواختی و سازگاری ترجمه امری امکان‌پذیر خواهد شد.

همچنین از آنجاییکه مترجم می‌تواند خط به خط به بررسی محتوا بپردازد؛ لذا فرآیند برگردان بدون جا گذاشتن کلمه خاص یا پاراگرافی انجام می‌گیرد. این مورد در ترجمه متون حساس که عدم معنی کردن یک کلمه هم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اهمیت خاصی دارد. مثلا اگر مترجمی در حین انجام ترجمه مقاله حقوق بعضی از کلمات را سهوا معنی نکند؛ مخاطبین آن مقاله حتما با درک نادرست از متن مواجه خواهند شد. خوشبختانه امروزه TM از به وجود آمدن این حادثه جلوگیری می‌کند.

ب) حافظه ترجمه امکان استفاده از پروژه‌های قدیمی را امکان‌پذیر می‌کند. وقتی به برگردان نسخه جدیدی از یک سند نیاز دارید؛ می‌توانید بخش‌هایی از محتوای اصلی را برای افزایش سرعت بازیابی نمایید. مثلا فرض کنید که برای یک شرکت تولید و پخش مواد شیمیایی کار می‌کنید که وظیفه ترجمه دستورالعمل‌های مواد شیمیایی به زبان‌های خاصی را بر عهده دارید. عموما این دستورالعمل‌ها از محتوای مشخص و یکسانی برخوردار هستند و کمتر مورد خاصی به آنها اضافه می‌شود؛ اما بعضا مقرراتی در حوزه زیست محیطی یا قوانینی از سوی سازمان‌ها ابلاغ می‌گردد که شرکت بایستی آنها را به دستورالعمل‌هایش اضافه نماید. در این صورت موظف هستید تا این بخش‌ها را به دستورالعمل بیافزایید. شما قبلا کارتان را با توجه به ترجمه تخصصی متون شیمی و استفاده از ابزارهای CAT به درستی انجام داده‌اید؛ پس این بار می‌توانید با بهره‌گیری از TM، کار خود را آسان نمایید. این ویژگی جزء 12 راهکار برای ترجمه فوری متون به حساب می‌آید و باعث ارائه برگردان باکیفیتی نیز می‌شود.

ترجمه به کمک رایانه جزء ویژگی‌های ترجمه ماشینی به حساب نمی‌آید؛ چون در این حالت ترجمه خودکار به مخاطب ارائه داده نمی‌شود. مثلا گوگل ترنسلیت (Google Translate) یک ابزار CAT نیست؛ چون برگردان را بدون مشارکت انسان تولید می‌کند. وقتی مترجمین از ابزارهای CAT استفاده می‌کنند، فقط به کپی پیست کردن متن و معنی آن همانند آنچه که گوگل ترنسلیت انتظار انجام دادنش را دارد، بسنده نمی‌کنند. آنها محتوا را خط به خط و کلمه به کلمه مورد بررسی قرار می‌دهند و سعی می‌کنند تا بهترین شکل از کارشان را به وجود آورند.

تقریبا هر کسیکه در حوزه ترجمه کمی مهارت داشته باشد و از کار کردن با نرم‌افزارهای مختلف لذت ببرد؛ می‌تواند استفاده از این ابزارها را فرا بگیرد. بیشتر ابزارهای CAT موجود در بازار، شهودی هستند (یعنی کاربر بدون اینکه به مطالعه دستورالعمل نیازی داشته باشد، می‌تواند آن را فرا گیرد) و رابط کاربری مرتبی دارند که استفاده از آنها را آسان کرده است. با این حال خدمات زبانی بیشتر به مهارت مثل 10 مهارت لازم برای ترجمه تخصصی مقاله نیاز دارد. بدون درک عمیق از دو زبان مبداء و مقصد یا تفاوت‌های فرهنگی به احتمال زیاد موفق به ارائه ترجمه‌های خوب نخواهید شد.

با توجه به اینکه نرم‌افزار به تنهایی نمی‌تواند ترجمه نهایی را ارائه دهد و در تمام مراحل کار به حضور یک مترجم متخصص نیاز است؛ پس می‌توان استفاده از ترجمه به کمک رایانه را هنوز جزء فرآیندهای انسانی به حساب آورد. اگر بخواهید نقش مترجم را در این فرآیند حذف کنید؛ در بهترین حالت می‌توانید تکه‌هایی از متن معنی شده را کنار هم قرار دهید که یقینا اینگونه برگردان نمی‌تواند نیازهای کاری و انتظارات مشتریان را برآورده ‌کند. تصور نمایید که ترجمه مقاله فارسی به انگلیسی بدون دخالت مترجم و صرفا با تکیه بر ابزارهای CAT چگونه خواهد بود؟ بنابراین همه چیز به ذهنیت و طرز نگرش افراد وابسته می‌باشد. میزان استفاده از هوش مصنوعی و کنار هم قرار دادن کلمات برای ایجاد جملات اصولی به کاری که مترجم می‌خواهد ارائه دهد بستگی خواهد داشت.