طراحی داخلی کتاب: تفاوت بین صفحه آرایی با فرمت بندی

کلمات، تصاویر، ایده‌ها، طراحی جلد و قالب بندی، مواردی هستند که یک کتاب واقعی را خلق می‌کنند. ده‌ها چیز بزرگ و کوچک مختلف وارد یک کتاب می‌شوند تا در نهایت یک اثر کامل را شکل دهند. با این حال قبل از انتشار باید بین قالب ‌بندی و صفحه آرایی تمایز قائل شوید، و بدانید اجزای طراحی داخلی کتاب کدام‌ها هستند. پس در این مطلب با شبکه مترجمین راستین همراه باشید.

 

تفاوت قالب بندی با صفحه آرایی کتاب

گاهی اوقات عبارت‌هایی نظیر فرمت بندی و صفحه آرایی دارای همپوشانی هستند و می‌توانند شما را گیج کنند. در وهله اول به یاد داشته باشید که آنها هر دو با طراحی داخلی کتاب از دو دیدگاه مختلف، یعنی فنی و هنری، سر و کار دارند.

 

قالب ‌بندی کتاب

قالب بندی یا فرمت بندی کتاب (Book Formatting) به معنی آماده سازی دست نوشته متنی (مانند مایکروسافت ورد) برای آپلود در یک پلتفرم خود نشر مانند انتشارات مستقیم آمازون کیندل (KDP) است. قالب‌ بندی کتاب عمدتاً شامل صفحات داخلی آن می‌شود و دربرگیرنده استفاده از سبک‌های حداقلی در تصاویر و متن است. به عنوان مثال کل متن از یک سبک فونت حاوی استایل‌های اضافی مانند بولد، زیر خط (آندرلاین) و ایتالیک با یک اندازه مشخص استفاده می‌کند.

از آنجاییکه فرمت بندی به مهارت‌های کم و نرم افزارهای ساده‌ای نیاز دارد؛ لذا ارزانتر از صفحه آرایی کتاب است. محصول متن نهایی بسته به الزامات پلتفرم‌های خود نشر، در قالب یک سند پی ‌دی ‌اف یا ورد ظاهر می‌شود. قالب‌ بندی کتاب برای موارد زیر توصیه می‌گردد:

  • کتاب‌های متنی بدون تصویر و جدول؛
  • ایبوک ها، زیرا فایل‌های پی ‌دی ‌اف در دستگاه‌های کتابخوان به خوبی به نمایش در‌ نمی‌آیند؛
  • صفحات داخلی؛
  • نویسندگانی که دارای بودجه محدودی هستند؛ چون کم هزینه است.

 

صفحه آرایی و طراحی کتاب

طراحی کتابیک پروژه پیچیده است که در آن از یک نرم افزار طراحی گرافیکی پیچیده مانند ادوبی این ‌دیزاین (Adobe InDesign) برای قرار دادن تصاویر و متون در هر یک از صفحات استفاده می‌شود. در صفحه آرایی کتاب (Book Layout)، سبک‌های متنوع و نامحدودی برای طراحی صفحات، متون و تصاویر به کار می‌رود. برنامه‌های نرم افزاری که در اینجا مورد استفاده قرار می‌گیرند، به مهارت‌های زیادی نیاز دارند؛ بنابراین برای نویسندگانی که به دنبال یک راهکار خودکفا هستند، مناسب نیستند.

صفحه ‌آرایی کتاب نسبتاً گران و خسته کننده است؛ اما نسخه خطی قبل از چینش و انتشار به شکل نسخه پی ‌دی ‌اف یا چاپی، نیاز به ویرایش و غلط‌گیری دارد. طراحی برای موارد زیر مناسب است:

  • متون حاوی تصاویر متعدد؛
  • ایده‌آل برای نویسندگانی که ایده خاصی در مورد نحوه چاپ کتاب دارند؛
  • طراحی جلد؛
  • کتاب‌هایی با صفحات داخلی رنگی.

اگر می‌خواهید در عین صرفه جویی در هزینه‌های خود، یک اثر حرفه‌ای خلق کنید؛ می‌توانید از خدمات همزمان صفحه ‌آرایی و قالب ‌بندی کتاب استفاده کنید. به عنوان مثال اگر صفحات داخلی عمدتاً متنی هستند؛ می‌توانید آنها را فرمت بندی کنید و از صفحه آرایی فقط برای جلد بهره بگیرید.

یا اگر می‌خواهید نسخه‌ای از نوشته را به صورت الکترونیکی منتشر کنید؛ می‌توانید نسخه الکترونیکی را قالب‌ بندی کرده و نسخه چاپی آن را طراحی نمایید. این بهترین انتخاب برای شماست؛ زیرا اکثر پلتفرم‌های خود نشر، فایل‌های پی ‌دی ‌اف را به دلیل اینکه به خوبی در کتابخوانهای الکترونیکی به نمایش در نمی‌آیند، پذیرش نمی‌کنند.

 

 

اجزای طراحی داخلی کتاب

در ادامه به اجزای مختلف طراحی داخلی کتاب می‌پردازیم؛ نخست با اصطلاحات آشنا شروع کنیم، و سپس به اشتباهات رایج و بهترین روش‌های این زمینه نیز خواهیم پرداخت.

 

قطع کتاب

بیشتر اوقات ابعاد 6 در 9 اینچی انتخاب می‌شوند؛ این استاندارد کتاب‌های داستانی و غیرداستانی است. با این حال چند گزینه دیگر نیز در این زمینه وجود دارند که بررسی آنها خالی از لطف نیست. البته لازم نیست زیاد گیج شوید. فقط باید مطمئن باشید که با دستورالعمل‌های ابعاد نوع کتاب خود آشنایی دارید و براساس آن پیش می‌روید.

در ابتدا بهتر است کمی فکر کنید. اگر در حال نوشتن شعر یا متنی با سطور طولانی هستید؛ نباید کاری کنید که متن شما به دلیل محدودیت عرض بشکند. با انتخاب ابعاد مناسب برای کتاب‌های طولانی بیشتر از 250 صفحه، می‌توانید به طرز چشمگیری بر تعداد صفحات اثر خود تاثیر بگذارید.

هر چند ممکن است بی‌ربط به نظر بیاید؛ اما باید الگوهای رفتاری مخاطبان هدف خود را مورد بررسی قرار دهید. در صورتیکه در ژانر نوجوانان کار می‌کنید؛ قطعاً مخاطبان شما با دیدن یک کتاب قطور پا به فرار خواهند گذاشت. در ضمن عادات خرید مشتریان تغییر می‌کند؛ از اینرو لازم است که همیشه به روز باشید.

ضمناً باید به یاد داشته باشید که ایبوک ها تقریباً اندازه قطع ندارند؛ زیرا آنها معمولاً در دستگاه‌های الکترونیکی (مانند لپ تاب، تلفن‌های هوشمند، آی پد، کتابخوان‌های الکترونیکی و غیره) به نمایش در می‌آیند. از اینرو شاید لزومی نداشته باشد زیاد خود را درگیر این موضوع کنید.

 

حاشیه ها

حاشیههمان فضایی هستند که در کناره‌های صفحات کتاب می‌بینیم. معمولاً به آنها "فضای منفی" گفته می‌شود که وظیفه بهبود خوانایی محتوای متنی را برعهده دارند. سه حاشیه اصلی در قسمت‌های خارجی، بالا و پایین صفحات قرار می‌گیرند. یک حاشیه داخلی هم وجود دارد که مربوط به قسمت متصل کننده صفحات کتاب است.

  • حاشیه بالا مختص اطلاعاتی مانند نام نویسنده، نام اثر و عنوان فصل است. به عبارت دیگر به خواننده می‌گوید در کجای کتاب ایستاده است.
  • حاشیه پایین به شماره صفحه اختصاص دارد و در برخی مواقع فقط شامل یک فضای خالی است.
  • حاشیه بیرونی این امکان را برای فرد فراهم می‌کند تا بدون دست گذاشتن روی قسمتی از متن، کتاب را بگیرد.
  • حاشیه داخلی نیز از همپوشانی متون دو صفحه روی هم جلوگیری می‌کند.

معمولاً حاشیه‌های بالا، پایین و بیرونی، 0/5 اینچ است. اما حاشیه داخلی کمی بزرگتر و در حدود 0/75 اینچ می‌باشد. در حالت کلی باید:

  • کاری کنید که قسمت متن کتاب، شکل و حالتی خوشایند داشته باشد، و خوانایی متن، فدای ساختار آن نشود.
  • کتاب دارای سرتیتر و پاورقی باشد، و این اجزاء به خوبی با طراحی داخلی عجین گردیده باشند.
  • در دست گرفتن کتاب، احساس خوشایندی به فرد بدهد.

به یاد داشته باشید که هر چند کتاب صاف نیست؛ اما انتخاب صحیح حاشیه‌ها باعث می‌شود تا متقارن و منظم به نظر برسد. همچنین هر صفحه باید دارای 30 تا 35 خط باشد که انتخاب دقیق حاشیه‌های صفحات سبب می‌گردد تا به این هدف برسید.

 

صفحه آرایی کتاب

 

سر صفحه و پا صفحه

سر صفحه (Running Head) همان خطی است که در حاشیه بالایی کتاب قرار می‌گیرد. در این قسمت نام کتاب، نام نویسنده، عنوان فصل و شماره صفحه درج می‌شود. گاهی اوقات شماره صفحه، در حاشیه پایینی درج می‌گردد که پا صفحه (Running Feet) را تشکیل می‌دهد.

اما یکی از عناصر غیر قابل تغییر، شماره صفحات است که همیشه در یکی از این دو قسمت می‌آید. خود شما باید در مورد نحوه درج آن تصمیم بگیرید. بقیه اطلاعاتی که معمولاً در سر سفحه و پا صفحه قرار می‌گیرند؛ انعطاف پذیر هستند و به ساختار کتاب بستگی دارند. در آثار غیر داستانی معمولاً عنوان فصل در سر صفحه آن درج می‌شود؛ از اینرو خواننده دقیقاً می‌داند کجای نوشته قرار دارد.

 

فضای سفید

بعضی از افراد در هنگام خواندن یک کتاب دوست دارند تا پایان فصل به صورت بی‌وقفه مشغول باشند و پس از آن استراحت کنند. این مورد تا حد زیادی به همان فضای سفید بستگی دارد. برخی صفحات خالی نیز متن را از جلد، خلاصه، کلام نویسنده و غیره جدا می‌کنند. استفاده از چنین قابلیتی، نشان دهنده طراحی حرفه‌ای کتاب است و باعث برقراری تعادل در متن می‌شود.

 

فاصله بین خطوط

فاصله بین خطوطفاصله بین خطوط باعث خوانایی متن کتاب می‌شود. انتخاب این فاصله به شدت به انتخاب فونت بستگی دارد. برخی از فونت‌ها خیلی به هم فشرده هستند و حروف نزدیکی بسیار زیادی نسبت به هم دارند که خواننده ممکن است دچار سردرد شود. روش معمول استفاده از خطوط 1/5 است که برای خوانایی صفحه نیز مناسب است. اما فاصله بین خطوط معمولاً باید بین 1/25 تا 2 باشد.

 

سطور بیوه و یتیم

سطور بیوه و یتیم (Widows and Orphans)، کلمات و بخش‌هایی از جملات هستند که به جایی منتهی می‌شوند که به آن تعلق ندارند. آنها خوانایی متن را به خطر می‌اندازند و فضای منفی غیر ضروری در متن به وجود می‌آورند.

بیوه یک یا فقط چند کلمه است که در انتهای یک پاراگراف، ستون یا صفحه جدا مانده و باعث می‌شود تا ساختار متن، نامتعادل به نظر بیاید. در مقابل یتیمان کلماتی هستند که به عنوان بخشی از یک پاراگراف، به تنهایی به صفحه بعد منتقل می‌شوند. به واکنش ناخودآگاه خودتان فکر کنید: تنها برای خواندن چند کلمه گمشده، باید صفحه را ورق بزنید.

عبارات و کلمات مجزا و جدا افتاده، بر حرکت چشم تاثیر می‌گذارند. در این حالت یا بیش از حد از فضای سفید استفاده می‌گردد و یا اینکه اصلاً به کار گرفته نمی‌شود. در هر صورت مهم این است که شما از سطور بیوه و یتیم اجتناب کنید.

 

سبک طراحی Sink

Sink یک سبک طراحی است که در آن ابتدای فصل از وسط صفحه شروع می‌شود.

  • برای استفاده از آن باید ابتدا فضای سفید را به درستی تعیین کرده و ساختاربندی کنید.
  • در صورت استفاده از این سبک، شما یک سیگنال ذهنی را در مورد تغییر داستان به خوانندگان القاء می‌کنید. در ضمن به آنها این امکان را می‌دهید که قبل از اینکه خواندن یک متن جدید را آغاز کنند؛ کمی استراحت نمایند.
  • همچنین اگر به جزئیات گرافیکی علاقه دارید؛ می‌توانید در این سبک از آنها استفاده کنید. به عنوان مثال اینجا بهترین مکان برای استفاده از Drop Cap (حروف بزرگ در اولین پاراگراف فصل) است.

 

عرض خطوط

عرض خطوطکلید خوانایی یک متن عالی، استفاده از تعداد مناسب کاراکتر در یک خط است. اگر خطوط خیلی پهن یا خیلی باریک باشند؛ همه چیز اشتباه پیش می‌رود. از اینرو بهتر است که در هر متن، 50 تا 75 کاراکتر را قید کنید. به یاد داشته باشید که

  • اگر یک خط بسیار عریض باشد؛ خواننده در تمرکز بر روی متن دچار مشکل می‌شود. در این صورت چشم‌ها به سختی ابتدا و انتهای متون را دنبال می‌کنند؛ به خصوص اگر با یک بلوک متنی بزرگ سر و کار داشته باشیم.
  • در صورت باریک بودن خطوط، خواننده خیلی زود خسته می‌شود؛ زیرا باید چشم‌هایش را خیلی سریع‌تر تکان دهد.

 

تایپوگرافی

اهمیت انتخاب فونت را هرگز دست کم نگیرید؛ زیرا نشان دهنده کل نوشته شماست. فونت‌های بسیار متنوعی وجود دارند؛ بنابراین گاهی اوقات ممکن است مقاومت در برابر وسوسه انتخاب فونتی جدید، واقعاً سخت باشد. راحت‌ترین کار استفاده از فونت‌های استاندارد فارسی است که هم درجه یک و هم به نوعی سنتی هستند. باید فونتی را انتخاب کنید که دارای حروف ایتالیک باشد، و امکان استفاده از حروف نیمه بولد، بولد و حروف کوچک را نیز فراهم نماید.

 

تصاویر

اگر کتاب حاوی تصاویر و عکس‌های مختلف است؛ باید آنها را کاملاً با تایپوگرافی و متن ادغام نمایید. در صورتیکه در حال نوشتن یک کتاب فانتزی با دنیای قرون وسطایی هستید؛ یک نقشه را در داخل آن درج کنید (چنین چیزی حکم یک راهنمای بصری را دارد). نقشه به خواننده کمک می‌کند تا احساس و ایده کلی نسبت به یک مکان پیدا کند، و همچنین به جذابیت زیبایی شناختی اثر می‌افزاید. در انتخاب عکس زیاده روی نکنید. بهتر است از یک تصویر خوب استفاده نمایید تا اینکه تعداد زیادی عکس کوچک داشته باشید. تصاویر فقط به شما کمک می‌کنند تا داستان را بهتر روایت کنید.

 

قالب بندی کتاب

 

نکاتی در زمینه انتخاب خدمات صفحه ‌آرایی و فرمت بندی کتاب

درست مانند هر خدمات دیگری، باید در هنگام انتخاب خدمات حرفه‌ای برای آماده کردن کتاب، حواستان حسابی جمع باشد. از اینرو لازم است موارد زیر را مد نظر قرار دهید:

  • تخصص: برخی از ارائه دهندگان خدمات کتاب به درستی فرق بین "قالب ‌بندی" و "صفحه‌ آرایی" را نمی‌دانند، و آنها را با هم اشتباه می‌گیرند. پس لطفاً بپرسید و با چشم باز انتخاب کنید.
  • برنامه های مورد استفاده: از قبل با برنامه‌ها و نرم افزارهایی که شرکت مورد نظر برای آماده کردن کتاب شما از آنها استفاده می‌‌کند، باید آشنایی داشته باشید. از اینرو بایستی در این زمینه از آنها سوال بپرسید.
  • فونت‌ها و تصاویر: تنها شما باید فونت‌ها و تصاویر مورد استفاده در کتاب را تعیین و تائید کنید تا بعدها درگیر مشکلات مرتبط با نقض قوانین کپی رایت و مواردی از این دست نشوید.
  •  قرارداد: بایستی مطمئن شوید قراردادی که امضا می‌کنید تمام شرایط و حقوق شما را شامل می‌شود.
  • دریافت همه فایل‌ها: از آنجاییکه برای خدمات فوق هزینه می‌کنید؛ لذا حق و حقوق همه نسخه‌های ساخته شده متعلق به شماست. زیرا در برخی از مواقع لازم است به منظور به روزرسانی کتاب و اطلاعات مندرج در آن، تغییراتی ایجاد کنید، و یا آن را غلط‍‌ گیری و اصلاح نمایید.