6 چالش عمده ترجمه

ترجمه فرآیند برگرداندن کلمات از یک زبان به زبان دیگر است. این فرآیند در نگاه نخست، ساده به نظر می‌رسد، اما مشکلات و موانع متعددی در این راه وجود دارد که سبب شکل‌گیری چالش‌های ترجمه می‌‌گردند. وقتی مترجمین در فرآیند ترجمه با چالش‌ها و موانع روبه‌رو می‌‌شوند، نمی‌توانند ترجمه‌ای شیوا و درست به مشتریان خود ارائه دهند. هر چند که چالش‌های ترجمه برای انواع مختلف متون شاید متفاوت باشند، اما در حالت کلی می‌توان به 6 چالش عمده ترجمه اشاره کرد که مترجمین با آگاهی از آنها به متخصص در رشته و گرایش خود تبدیل می‌شوند. اگر می‌خواهید از این چالش‌های ترجمه باخبر شوید و راه‌های مقابله با آنها را بیاموزید، در ادامه این مطلب با شبکه مترجمین راستین همراه باشید.

عمده‌ترین چالش‌های ترجمه کدامند؟

  بررسی و معرفی عمده ترین چالش های ترجمه  

چالش‌های ترجمه حتی برای مترجمین باسابقه و مجرب نیز ممکن است اتفاق بیفتد که باعث سردرگمی و ناراحتی آنها خواهد شد. مترجمین متخصص برای ارائه ترجمه‌ای صحیح بایستی در زمینه‌ منابع خودشان و زبان مقصد از دانش قوی برخوردار باشند، اما وجود معنا و مفهوم چندگانه، و همچنین اصطلاحات پیچیده در زبان‌های مختلف باعث می‌گردد تا نتوانند به اهداف خود در زمینه ترجمه تخصصی نائل شوند. متونی که کلمات خنده‌دار و بامزه دارند، ترجمه کردنشان برای مترجمین همواره سخت و دشوار است. ترجمه افعال مرکب، و کلمات حاوی پسوندها و پیشوندها یکی از دشواری‌های مترجمین در هنگام ترجمه کتاب به حساب می‌آید. مواردی که مطرح شد جزء عمده‌ترین چالش‌های ترجمه محسوب می‌شوند که لزوم آشنایی با آنها و رفع کردن این چالش‌ها برای مترجمین بسیار حائز اهمیت است، پس برای شناخت دقیق‌تر این چالش‌های ترجمه، ادامه این گفتار را مطالعه نمایید.

1. معنا و مفهوم چندگانه

بعضی از کلمات با توجه به نحوه استفاده و مکان قرارگیری‌شان در جمله، معانی متفاوتی خواهند داشت. واژه‌های هم‌آوا از جمله این کلمات محسوب می‌شوند که از نظر شکل و حتی آهنگ مانند هم هستند، اما معانی متفاوت و گوناگونی در شرایط مختلف دارند (مانند کلماتی نظیر pear و pair یا tale و tail). املا و هجی این کلمات یکسان است، اما به دلیل تفاوت در تلفظ و معنی باعث ایجاد چالش‌های ترجمه می‌شوند.

2. ساختار زبان

  چالش ترجمه: متفاوت بودن ساختارهای زبانی  

ساختار زبان‌های مختلف مثل یکدیگر نیست و تفاوت‌هایی با هم دارند. مثلا اگر سه زبان انگلیسی، فارسی و عربی که در کشور ما کار ترجمه بر روی آنها در حجم بیشتری انجام می‌گیرد را با هم مقایسه کنیم، به تفاوت‌ها پی خواهیم برد. در یک جمله ساده زبان انگلیسی طرز قرار گرفتن عناصر جمله به ترتیب از فاعل، فعل و مفعول تشکیل شده، اما در زبان فارسی اول فاعل، بعد از آن مفعول و در پایان جمله فعل قرار می‌گیرد و یا در زبان عربی ضمایر مفعولی قسمتی از فعل را تشکیل می‌دهند، و همراه و چسبیده به فعل می‌آیند. نکته قابل توجه اینجاست که تمام نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های ترجمه، قابلیت تشخیص و تفکیک این ساختارها را ندارند، بنابراین کار ترجمه مثل ترجمه انگلیسی به فارسی را به ‌صورت کلمه به کلمه و تحت‌اللفظی انجام می‌دهند. در صورتیکه مترجمین نیز از تفاوت این ساختارها آگاه نباشند، کارشان با ابزارهای ترجمه تفاوتی نخواهد داشت. مترجمین برای غلبه بر این چالش ترجمه و منعکس کردن معنای درست، باید به ریشه کلمات توجه داشته باشند.

3. ترجمه افعال مرکب

یکی دیگر از چالش‌های ترجمه، ترجمه افعال مرکب یا عبارتی (Phrasal Verbs) است. وقتی در ترجمه تخصصی مقاله که عموما زبان اصلی آن انگلیسی است، بخواهید کاری حرفه‌ای تحویل دهید، به دلیل تفاوت ساختار زبان انگلیسی و فارسی، متوجه این چالش خواهید شد. افعال مرکب از یک فعل، یک حرف اضافه یا یک قید و یا هر دو تشکیل شده‌‌اند. تشخیص این نوع افعال در نگاه اول برای بسیاری از مترجمین مشکل است، چون غالب مترجمین افرادی هستند که به زبان مقصد تکلم نمی‌کنند و از انگلیسی به ‌عنوان زبان دوم استفاده می‌نمایند.

چالش ترجمه از آنجا شروع می‌شود که افعال مرکب بعد از اضافه شدن قید یا حرف اضافه به آنها، معنی کاملا متفاوتی پیدا می‌کنند. مثلا وقتی فعل "to run"، قید و حرف اضافه به آن افزوده می‌شود، به ترتیب به صورت "to run away" و "to run into" در می‌آید که مفاهیم مختلفی نسبت به هم دارند. برای کسیکه هر روز به زبان انگلیسی صحبت نمی‌کند، تشخیص صحیح معنای سه فعل پشت سر هم در متن بسیار مشکل خواهد بود و چالش ترجمه را برای وی ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این، در هنگام ترجمه فعل مرکبی مانند "to put down" که بیش از یک مفهوم دارد، مترجم باید با درک درست معنی فعل، به ترجمه بپردازد.

4. وجود اصطلاحات در زبان‌های مختلف

  چالش ترجمه: وجود اصطلاحات و ضرب المثل ها در متون تخصصی  

اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها، عبارت‌های خاصی هستند که نمی‌توان با ترجمه کلمه به کلمه، معنی و مفهوم آنها را متوجه شد. اصطلاحات به یک زبان و فرهنگ مشخص اشاره دارند، بنابراین لزوم شناخت فرهنگ زبان مبداء و مقصد در هنگام ترجمه متون تخصصی از اهمیت زیادی برخوردار است. متخصصان حوزه زبان‌شناسی، عمده‌ترین چالش ترجمه را وجود اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها می‌دانند، چون در بسیاری از اوقات یافتن معادل مناسب و ترجمه مستقیم برای این عبارت‌ها غیرممکن است. مثلا اگر مترجم برای دو اصطلاح "it’s raining cats and dogs" یا "wrapping your brain around something" بخواهد از ترجمه تحت‌اللفظی استفاده کند، مخاطب خارجی و غیربومی هیچگاه متوجه منظور وی نخواهد شد.

به همین دلیل یک مترجم باید با اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های هر دو زبان آشنایی داشته باشد تا بتواند معنای دقیق را قبل از ترجمه متن درک کند. با توجه به اینکه اغلب فرهنگ‌های لغت یا دیکشنری‌ها، تعریف محدودی از کلمات منحصر ‌به ‌فرد یا اصطلاحات ارائه داده‌اند، لذا آشنایی با این عبارت‌ها کار آسانی نخواهد بود. اگر اصطلاح "it’s raining cats and dogs" توسط مترجم غیرمتخصص ترجمه شود، چالش ترجمه آشکار خواهد شد. بهره‌گیری از گوگل ترنسلیت نیز چالش ترجمه را وارد مرحله‌ جدیدی خواهد کرد، چون این اصطلاح را به‌ صورت "باران گربه‌ها و سگ‌ها" معنی خواهد کرد، در حالیکه معنی اصلی آن "باران سنگین یا شدید" است. زبان‌شناسان با آشنایی کامل و دقیق با زبان مقصد، بهترین و مناسب‌ترین جایگزین را برای ضرب‌المثل‌ها پیشنهاد می‌دهند و بر چالش ترجمه اصطلاحات غلبه می‌کنند.

5. پیشوندها و پسوندها

پیشوندها و پسوندها باعث ایجاد کلمات متنوعی در زبان انگلیسی می‌شوند. آنها کلمات را به صفت یا قیدها را به اسم تبدیل می‌کنند که سبب آشفتگی سریع مترجم در هنگام ترجمه می‌گردند. اگر زبان مقصد، قابلیت انعطاف‌پذیری برای خلق کلمات جدید را نداشته باشد، این چالش ترجمه وارد مرحله جدی‌تری می‌شود. در زبان انگلیسی برای بیان معنای عمیقی از یک واژه اغلب از پیشوندها و پسوندها استفاده می‌شود، در حالیکه در زبان‌های دیگر اینگونه لایه‌ها برای توصیف همان مفهوم وجود ندارد و این مسئله کار مترجم را با چالش روبه‌رو می‌کند. بیشتر زبان‌ها از پیشوندها و پسوندها برای ایجاد کلمات جدید استفاده می‌کنند، اما وقتی هدف محافظت کردن از معنای کلمه و گسترش دادن مفهوم آن باشد، هر کدام از قانون‌های مختلفی تبعیت می‌کنند که کار ترجمه را با سختی مواجه می‌سازند. مثلا "Slang"، واژه‌های بسیاری را به وجود می‌آورد و اضافه کردن آن به ‌عنوان پسوند، معنای جدیدی به کلمات می‌دهد که ترجمه صحیح آن در زبان‌های مختلف باعث ایجاد چالش ترجمه برای مترجمین آن زبان می‌گردد.

6. استفاده از کلمات بامزه و خنده‌دار در جملات

  چالش ترجمه: استفاده از کلمات بامزه در جملات  

وقتی کلمات بامزه، خنده‌دار، لطیفه‌ها و جوک‌ها به زبان دیگری ترجمه می‌شوند، معنا و مفهوم اصلی خودشان را از دست می‌دهند. توضیح دادن لطیفه‌ها و جوک‌ها یکی از عمده‌ترین چالش‌های ترجمه به حساب می‌آید، زیرا انتقال حس خنده به زمینه‌ فرهنگی اشخاص و جامعه بستگی دارد. معروف‌ترین لطیفه‌های بریتانیایی را در نظر بگیرید، حتی درک نکته بامزه آنها برای سایر افراد انگلیسی زبان نیز سخت است، در این صورت فائق آمدن بر این چالش ترجمه، و سعی نمودن بر اینکه هنوز عبارت خنده‌دار و جالب باشد، برای مترجمین کار بسیار دشواری خواهد بود. وجود نداشتن معادل مناسب هم سبب شده تا مترجمین نتوانند بخش‌های گیج‌کننده و عجیب یک لطیفه را ترجمه نمایند.

ترجمه و تفسیر جملات بامزه به دانش عمیقی در هر دو زبان نیاز دارد. بدون آگاهی از طرز تفکر مردم، عملا ترجمه جوک غیرممکن خواهد بود. مثلا تمسخر و استهزاء جزء لاینفک جوک‌های آمریکایی محسوب می‌شود، در حالیکه در کشورهای جنوب شرقی آسیا این نوع دیدگاه به هیچ عنوان پسندیده نیست و عملا مردم این کشورها با ترجمه این نوع جوک‌ها ارتباط برقرار نمی‌کنند. بنابراین می‌توان اینگونه عنوان نمود که انتخاب صحیح واژگان و بهره‌گیری از ویژگی‌های فرهنگی هر کشور بایستی در دستور کار مترجمین برای ترجمه جوک‌ها و لطیفه‌ها قرار گیرد تا مشکل چالش ترجمه ایجاد نشود.

چه راهکارهایی برای رهایی از چالش ترجمه وجود دارد؟

وقتی شما به ترجمه متون پزشکی می‌پردازید، متوجه خواهید شد که هر متن چقدر با کلمات حاوی پسوند و پیشوند احاطه شده است. در ترجمه مقاله مدیریت نیز وجود افعال مرکب به جزء ناگسستنی این متون تبدیل گردیده و نمی‌توان از وجود اصطلاحات پیچیده در ترجمه متون برق یا ترجمه متون معماری هم صرف‌نظر کرد. بنابراین اینگونه بایستی عنوان نمود که ترجمه تمام متون رشته‌های تحصیلی با چالش ترجمه مواجه خواهند بود. هر چند نکاتی برای بهبود فرآیند ترجمه وجود دارد، اما باز هم این پیچیدگی‌ها سبب می‌شود تا مترجمین با چالش‌ها و موانع روبه‌رو گردند. انتخاب کلمات صحیح به چگونگی برداشت مترجم متخصص از معنا و مفهوم متن بستگی دارد که در طول سال‌ها این مهارت را کسب کرده است. ترجمه اصطلاحات، افعال ترکیبی، کلمات منحصر به ‌فرد و خنده‌دار بسیار سخت است و مترجم برای اینکه دچار چالش ترجمه نشود، به دانش عمیق از هر دو زبان نیازمند خواهد بود؛ در این صورت می‌تواند معنای مفهوم اصلی را حفظ کند و ترجمه‌ای باکیفیت و روان تحویل دهد. امیدواریم شما با دانستن این چالش‌ها و بررسی ده ترفند تبدیل شدن به یک مترجم عالی، رویای خود را برای ترجمه تخصصی متون تحقق بخشید.