6 چالش عمده ترجمه

ترجمه فرآیند برگرداندن کلمات از یک زبان به زبان دیگر است. این فرآیند در نگاه نخست به نظر ساده می‌آید، اما مشکلات و موانع متعددی در این راه وجود دارد که سبب شکل‌گیری چالش‌های ترجمه می‌شوند. همه‌ مترجمین بایستی هم در زمینه‌ی منابع خودشان و هم در زمینه‌ی زبان مقصد، از دانش قوی برخوردار باشند و همچنین درک عمیقی از فرهنگ زبان مقصد داشته باشند. اما وجود معنا و مفهوم چندگانه و همچنین اصطلاحات پیچیده در زبان‌های مختلف باعث می‌گردد که مترجمین نتوانند به اهداف خود در زمینه ترجمه تخصصی برسند. متونی که دارای کلمات خنده‌دار و بامزه هستند، ترجمه آنها برای مترجمین به یک معضل تبدیل می‌شود. همچنین ترجمه کردن افعال مرکب و کلمات حاوی پسوندها و پیشوندها یکی از دشواری‌های مترجمین در هنگام ترجمه تخصصی مقاله به حساب می‌آید. مواردی که مطرح شد جزء عمده‌ترین چالش‌های ترجمه به حساب می‌آیند که لزوم آشنایی با آنها و رفع کردن این چالش‌ها برای مترجمین بسیار حائز اهمیت است، پس برای شناخت دقیق‌تر این چالش‌های ترجمه، ادامه این گفتار را مطالعه نمایید.

ترجمه و چالش‌های عمده آن

چالش‌های ترجمه حتی برای مترجمین باسابقه و مجرب نیز ممکن است اتفاق بیفتد که باعث سردرگمی و ناراحتی آنها خواهد شد. وقتی مترجمین در فرآیند ترجمه کتاب یا حتی ترجمه مقاله با چالش‌ها و موانع روبه‌رو می‌شوند، نمی‌توانند ترجمه‌ای شیوا و درست به مشتریان خود ارائه دهند. هر چند که چالش‌های ترجمه برای انواع مختلف متون می‌تواند متفاوت باشد، اما در حالت کلی می‌توان به 6 چالش عمده ترجمه اشاره کرد که مترجمین با آگاهی از آنها به متخصص در رشته و گرایش خود تبدیل می‌شوند. عمده‌ترین چالش‌های ترجمه عبارتند از:

1- ساختار زبان

هر زبان دارای ساختار و قوانین مختص به خود است. سه زبانی که کار ترجمه بر روی آنها در تیراژ بیشتری در کشور ما انجام می‌شود، زبان‌های انگلیسی، فارسی و عربی هستند. برای درک بهتر آنچه که گفته شد، اگر ساختار این سه زبان رایج را با هم مقایسه کنیم، خواهیم دید که در یک جمله ساده در زبان انگلیسی به‌صورت معمول ترتیب قرار گرفتن عناصر جمله به ترتیب حاوی فاعل، فعل و مفعول می‌باشد، اما در زبان‌های دیگر مثلا زبان فارسی اول فاعل، بعد از آن مفعول و در پایان جمله فعل قرار می‌گیرد و یا در زبان عربی ضمایر مفعولی قسمتی از فعل را تشکیل داده و همراه و چسبیده به فعل می‌آیند و نکته قابل توجه اینجاست که تمام نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های ترجمه که کار ترجمه را به‌صورت کلمه به کلمه و تحت‌اللفظی انجام می‌دهند، قابلیت تشخیص و تفکیک این ساختارها را ندارند، پس می‌توان استنباط کرد که مترجمین نیز نباید کلمات جمله را به‌صورت تک به تک معنی کنند. برای غلبه بر این چالش ترجمه، مترجمین باید منابع کلمات را حذف و اضافه نمایند، در این صورت می‌توانند معنا و مفهوم جمله را به‌صورت درست منعکس کنند.

  چالش های ترجمه کدامند؟  

2- معنا و مفهوم چندگانه

بعضی از کلمات با توجه به نحوه استفاده از آنها و مکان قرارگیری در جمله دارای معانی متفاوتی هستند. واژه‌های هم‌آوا، کلماتی هستند که از نظر شکل و حتی آهنگ مانند هم می‌باشند، اما معانی متفاوت و گوناگونی در شرایط مختلف دارند (مانند کلماتی نظیر pear و pair یا tale و tail). املا و هجی این کلمات یکسان است، اما به دلیل تفاوت در تلفظ و معنی باعث ایجاد چالش‌های ترجمه می‌شوند.

3- وجود اصطلاحات در زبان‌های مختلف

اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها، عبارت‌های خاصی هستند که نمی‌توان با ترجمه کلمه به کلمه عبارت، معنی و مفهوم آنها را استنباط کرد. به‌عبارت دیگر، اصطلاحات منحصر به یک زبان و فرهنگ خاص هستند. بسیاری از متخصصان ترجمه یکی از عمده‌ترین چالش‌های ترجمه را این اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها می‌دانند که در بسیاری از اوقات یافتن معادل مناسب و ترجمه مستقیم برای این عبارت‌ها غیرممکن است. مثلا دو اصطلاح "it’s raining cats and dogs" یا "wrapping your brain around something" را در نظر بگیرید، اگر مترجم بخواهد از ترجمه تحت‌اللفظی برای این عبارت‌ها استفاده کند، مخاطب خارجی و غیربومی هیچگاه متوجه منظور جمله و عبارت نخواهد شد.

  نقش اصطلاحات و ضرب المثل ها در چالش ترجمه  

به همین دلیل یک مترجم باید با اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های هر دو زبان آشنایی داشته باشد تا بتواند معنای دقیق را قبل از ترجمه متن درک کند. با توجه به اینکه اغلب فرهنگ‌های لغت یا دیکشنری‌ها، تعریف محدودی از کلمات منحصر‌به‌فرد یا اصطلاحات ارائه داده‌اند، لذا آشنایی با این عبارت‌ها کار آسانی نخواهد بود. اگر اصطلاح "it’s raining cats and dogs" توسط مترجم غیرمتخصص به کار ترجمه معنی شود، چالش ترجمه نمایان خواهد شد و مفهوم متن و جمله از بین می‌رود. بهره‌گیری از گوگل ترنسلیت نیز چالش ترجمه را وارد مرحله‌ی جدیدی خواهد کرد، چون این اصطلاح را به‌صورت "باران گربه‌ها و سگ‌ها" معنی خواهد کرد، در حالیکه این اصطلاح به معنی "باران سنگین یا شدید" می‌باشد. زبان‌شناسان به دانستن معنای درست اصطلاحات نیازمند می‌باشند، در این صورت با آشنایی کامل و دقیق با زبان مقصد، بهترین و مناسب‌ترین جایگزین را برای اصطلاح و ضرب‌المثل پیشنهاد می‌دهند و بر چالش ترجمه اصطلاحات غلبه می‌کنند.

4- وجود کلمات بامزه و خنده‌دار در جملات

کلمات بامزه و خنده‌دار و لطیفه‌ها و جوک‌ها وقتی به زبان دیگری ترجمه می‌شوند، معنا و مفهوم اصلی خود را از دست می‌دهند. توضیح دادن لطیفه‌ها و جوک‌ها یکی از عمده‌ترین چالش‌های ترجمه محسوب می‌شود، زیرا انتقال دادن حس خنده به زمینه‌ی فرهنگی هر شخص و هر جامعه بستگی دارد. معروف‌ترین لطیفه‌های بریتانیایی را در نظر بگیرید، حتی درک نکته بامزه آنها برای سایر افراد انگلیسی زبان نیز سخت است، در این صورت فائق آمدن بر این چالش ترجمه و سعی نمودن بر اینکه هنوز عبارت خنده‌دار و جالب باشد، برای مترجمین کار بسیار دشواری است.

  عمده‌ترین چالش‌های ترجمه  

لطیفه‌ها و جوک‌ها حتی اگر با آهنگ و آواز نیز همراه باشند، رابطه مستقیمی با زبان دارند. این مسئله به این دلیل است که زبان و تاریخچه‌ی آن دارای اصولی هستند که به شیوه‌ای که ما فکر می‌کنیم و در مورد محیط و مردم بحث می‌نماییم وابسته هستند. بعضی از اوقات مترجمین نمی‌توانند بخش‌های گیج‌کننده و عجیب یک لطیفه را ترجمه کنند، زیرا معادلی برای آنها در زبان مقصد وجود ندارد. در حالت‌های دیگر، زمینه‌ی فرهنگی مخاطب به آنها اجازه درک معنی و مفهوم لطیفه و جوک را نمی‌دهد و چالش ترجمه وجود ندارد.

درک کردن جوک‌ها و ترجمه کردن آنها به دانش عمیقی در هر دو زبان نیاز دارد. بدون داشتن اطلاع در مورد چگونگی تفکر مردم و نوع جوک‌ها و لطیفه‌هایی که آنها استفاده می‌کنند، عملا ترجمه جوک غیرممکن است. به‌عنوان مثال، تمسخر و استهزاء جزء لاینفک جوک‌های آمریکایی محسوب می‌شود، در حالیکه در کشورهای جنوب شرقی آسیا این نوع طرز تفکر به هیچ عنوان پسندیده نیست و عملا مردم این کشورها با ترجمه این نوع جوک‌ها ارتباط برقرار نمی‌کنند، پس انتخاب صحیح واژگان و بهره‌گیری از ویژگی‌های فرهنگی هر کشور بایستی در دستور کار مترجمین برای ترجمه جوک‌ها و لطیفه‌ها قرار گیرد تا مشکل چالش ترجمه ایجاد نشود.

5- ترجمه کردن افعال مرکب (Phrasal Verbs)

ترجمه کردن افعال مرکب یا عبارتی جزء سخت‌ترین چالش‌های ترجمه محسوب می‌شود، این قضیه وقتی قرار است که زبان انگلیسی به زبان دیگری که دارای ساختار مشابه نیست، ترجمه شود، نمود بیشتری دارد. افعال مرکب از یک فعل، یک حرف اضافه یا یک قید یا هر دو تشکیل شده‌‌اند. تشخیص این نوع افعال در نگاه اول برای بسیاری از مترجمین مشکل می‌باشد، چون غالب مترجمین افرادی هستند که به زبان مقصد تکلم می‌کنند و از زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم استفاده می‌کنند.

  نقش کلمات حاوی پسوندها و پیشوندها در چالش ترجمه  

چالش ترجمه از آنجا شروع می‌شود که افعال مرکب بعد از اضافه کردن قید یا حرف اضافه، معنی کاملا متفاوتی پیدا می‌کنند، مثلا فعل "to run" را در نظر بگیرد که بعد از اضافه شدن قید "to run away" یا حرف اضافه "to run into" کاملا معنا و مفهوم متفاوتی به خود می‌گیرد. ممکن است تشخیص این نوع تفاوت برای شما آسان باشد، اما برای کسی که هر روز به زبان انگلیسی صحبت نمی‌کند، تشخیص صحیح معنای سه فعل پشت سر هم بسیار مشکل خواهد بود و برای مترجمین آن زبان هم یک چالش ترجمه ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این، وقتی یک فعل مرکبی مانند "to put down" دارای بیش از یک مفهوم باشد، در این حالت مترجمین باید با درک درست معنی فعل، اقدام به ترجمه صحیح‌ترین مفهوم کنند.

6- پیشوندها و پسوندها

پیشوندها و پسوندها باعث ایجاد کلمات متنوعی در زبان انگلیسی می‌شوند. آنها کلمات را به صفت یا قیدها را به اسم تبدیل می‌کنند که سبب آشفتگی سریع مترجم در هنگام ترجمه می‌شوند. اگر زبان مقصد، قابلیت انعطاف‌پذیری برای خلق کلمات جدید را نداشته باشد، این چالش ترجمه وارد مرحله جدی‌تری می‌شود. در زبان انگلیسی برای بیان کردن معنای عمیقی از یک کلمه یا واژه اغلب از پیشوندها و پسوندها استفاده می‌شود، در حالیکه در زبان‌های دیگر اینگونه لایه‌ها برای توصیف کردن همان مفهوم وجود ندارد و این مسئله کار مترجم را با چالش روبه‌رو می‌کند. بیشتر زبان‌ها از پیشوندها و پسوندها برای ایجاد کردن کلمات جدید استفاده می‌کنند، اما وقتی هدف محافظت کردن از معنای کلمه و گسترش دادن مفهوم آن باشد، هر کدام از قانون‌های مختلفی تبعیت می‌کنند که کار ترجمه را با سختی مواجه می‌سازند. به‌عنوان مثال، "Slang" سبب ایجاد واژه‌های بسیاری می‌شود و اضافه کردن آن به‌عنوان پسوند، معنای جدیدی به کلمات می‌دهد که ترجمه صحیح آن در زبان‌های مختلف باعث ایجاد چالش ترجمه برای مترجمین آن زبان می‌گردد.

چالش‌های ترجمه و کلام پایانی

وقتی شما به ترجمه متون ادبی، مهندسی یا پزشکی نیاز داشته باشید، متوجه خواهید شد که هر متن دارای پیچیدگی‌های خاص خود است و به مهارت‌های زبانی خاص برای ترجمه احتیاج دارد. هر چند که نکاتی برای بهبود فرآیند ترجمه وجود دارد، اما باز هم این پیچیدگی‌ها سبب می‌شود که مترجمین با چالش‌ها و موانعی مواجه شوند. انتخاب کلمات صحیح به چگونگی استفاده مترجم متخصص از معنا و مفهوم متن بستگی دارد که در طول سال‌ها این مهارت را در طی ترجمه پیدا کرده است. ترجمه اصطلاحات، افعال ترکیبی، کلمات منحصربه‌فرد و خنده‌دار بسیار سخت است و مترجم برای اینکه دچار چالش ترجمه نشود، به دانش عمیق از هر دو زبان نیازمند خواهد بود، در این صورت می‌تواند معنای مفهوم اصلی را حفظ کند و ترجمه‌ای باکیفیت و روان تحویل دهد.