ویژگی‌های یک ترجمه خوب (2)

تاکنون در مقالات و گفتارهای متعدد با اصطلاحات فن ترجمه یا علم ترجمه برخورد کرده‌اید؛ زمانیکه صحبت از علم و یا کار فنی می‌شود، مخاطب انتظار دارد که یک سری از قوانین و اصول در موضوع مورد بحث به‌کار گرفته شده باشد وگرنه نام علم یا فن را نمی‌توان به به آن اطلاق کرد، در مورد ترجمه نیز همین گفتار صادق است. ترجمه تخصصی و فنی نیز مانند هر علم تخصصی دیگر یا فنون و مهارت دیگری دارای اصولی است که با رعایت الزامی این اصول می‌توان نام یک ترجمه خوب را به آن اطلاق کرد و اگر ترجمه‌ای فاقد این اصول و فنون لازم باشد، ویژگی‌های یک ترجمه خوب را نداشته و به‌صورت قاطع در دایره ترجمه‌های خوب قرار نمی‌گیرد.

ترجمه خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

گفتار پیش‌رو، حاصل مجموع آراء و نظرات محققین و اساتید صاحب نام دنیای ترجمه است که سعی کرده‌ایم در یک اصلوب و جمع‌بندی ثابت آنها را تحت عنوان ویژگی‌های یک ترجمه خوب تقدیم حضورتان کنیم که رعایت این اصول در کلیه متون تخصصی ترجمه مخصوصا ترجمه کتاب و همچنین ترجمه مقالات تخصصی و ISI با توجه به حساسیت علمی که این دست ترجمه‌ها دارند، الزامی است. در بخش نخست این مبحث یعنی ویژگی‌های یک ترجمه خوب (1) به دو ویژگی انتقال مفاهیم و روانی و شیوایی کلام اشاره کردیم، حال در این گفتار، چهار ویژگی دیگر یک ترجمه خوب معرفی می‌گردد.

3- تعادل یا تساوی

شاید در نگاه اولیه بین کلمه «معادل» و کلمه «تساوی» اختلاف چندانی وجود نداشته باشد، اما از نقطه نظر فن ترجمه بین این دو کلمه تفاوت‌های بسیاری وجود دارد. شاید بسیاری این دو کلمه را هم خانواده یا مترادف معنایی هم بدانند، در صورتیکه یکی از تفاوت‌های بارز ترجمه تخصصی با یک ترجمه بد در اختلاف اجرایی و تبدیل صورت «معادل» یا «تساوی» معنایی یک عبارت یا کلمه و اصطلاح در زبان مقصد است.

  ویژگی‌های یک ترجمه خوب  

هر زبان دارای ساختاری منحصر‌به‌فرد برای خود است، زیرا شکل ساختار و دستور زبان‌ها با یکدیگر کاملا متفاوت است و از سویی دیگر در هر زبان کلمات بسیاری هستند که بار معنایی ویژه را به‌صورت قراردادی در خویش جای داده‌اند؛ از این‌رو در زمینه ترجمه به هیچ شکل نمی‌توان برای یک عبارت یا متن، معنای مساوی با آن را در زبان دیگری تولید کرد؛ زیرا به جز ساختار مجزای زبان‌های مختلف و معناهای قراردادی که در زبان‌های گوناگون برای کلمات خاص به‌کار می‌رود، موارد دیگری در زمینه انتقال پیام و مفاهیم وجود دارد که رعایت و تبدیل آنها به زبان دیگر عملا غیرممکن است. حتی گاهی نوع بیان یک جمله یا یک عبارت که حاوی بار معنایی خاصی است را به هیچ شکل نمی‌توان در زبان دوم اجرا کرد؛ از این‌رو نمی‌توان ادعا کرد که تساوی یک متن را از نظر معنایی در زبان دوم (زبان مقصد) به‌صورت کامل اجرا کرده‌ایم، بلکه می‌توانیم امیدوار باشیم که با رعایت تمامی اصول و قوانین ترجمه، معادل معنایی آن عبارت یا گفتار را در زبان مقصد اجرا نماییم.

موضوع تعادل و تساوی نه تنها از نظر معنایی، بلکه ازنظر زیبا‌شناسی زبانی نیز قابل تامل است. آوایی یک حرف در متن یا گفتار یک زبان خاص دارد، به‌صورت کاملا ویژه، خاص همان زبان است و به هیچ شکل نمی‌توان با ترجمه تساوی آن را در زبان مقصد اجرا کرد، بلکه با یک ترجمه تخصصی توسط مترجم متخصص می‌توان معادلی که نزدیک‌ترین رسایی را از نقطه نظرهای مختلف و زوایای گوناگون یک زبان دارد، پیدا کرد. موضوعی که گفته شد زمانی بیشتر و روشن‌تر خود را نشان می‌دهد که موضوع ترجمه تخصصی کتاب در میان باشد.

در یک کتاب که شامل صفحات متعدد و عبارات و جملات بسیار است، گاه مفاهیم و موضوعات مختلفی را نویسنده تحت مفهوم کلی مطرح می‌کند. در چنین شرایطی، تساوی کامل متن‌ها و گفتارها در تمام زوایای مختلف ظاهری کلام و همچنین بار معنایی خاصی که در پس هر جمله و عبارت به‌کار رفته است و همگی تخت یک مجموعه به نام کتاب جمع‌آوری شده است، حتی غیرقابل تصور و کاملا غیرممکن است؛ اما می‌توان امیدوار بود که مترجم متخصصی که در زمینه محتوا و مطالب کتاب، مطالعه و آشنایی دارد با اجرای یک ترجمه مناسب، نزدیک‌ترین معادل‌ها را برای مخاطب‌های زبان مقصد فراهم نماید.

یکی از بارزترین مواردی که گفته فوق را تصدیق می‌کند، ترجمه کتاب‌های ادبی یا کتاب‌های شعر در زبان‌های مختلف است که در این زمینه کشور ما از جمله کشورهایی است که بیشترین تیراژ ترجمه را چه به صورت ترجمه فارسی به انگلیسی و چه ترجمه انگلیسی به فارسی به خود اختصاص داده است، شیوایی کلام شاعران فارسی افراد زیادی را در سراسر جهان شیفته خود کرده است که این افراد تمام زمان و انرژی زندگی خود را صرف ترجمه فارسی به انگلیسی اشعار شعرای ایرانی کرده‌اند که از برجسته ترین این افراد می‌توان به "فیترجراند" در زمینه ترجمه اشعار خیام اشاره کرد، تا آنجا که در سطح ادبیات جهان او به لقب "خیام انگلیسی" داده‌اند. همچنین ترجمه‌های بی‌شمار "فارسی به انگلیسی" و "فارسی به آلمانی" از اشعار حافظ انجام شده است.

 ترجمه خوب و ویژگی های آن  

4- سازش‌های دستوری و واژگانی

هر زبان از دستور زبانی خاصی خود برخوردار است و این دستور زبان‌ها به‌صورت کاملا بنیادین با یکدیگر متفاوت‌اند، به‌عنوان مثال جایگاه ارکان جمله مانند فعل، فاعل و مفعول در دستور زبان انگلیسی با جایگاه ارکانی جملات فارسی کاملا متفاوت است؛ این اختلاف دستوری در تمامی دستورات زبانی از جایگاه صفت و موصوف گرفته تا شکل جمله‌بندی کاملا مشهود است. این تفاوت‌ها تنها مختص دستور زبان نیست، بلکه از نظر کاربرد واژگان در جملات نیز این تفاوت‌ها به صورت بنیادین وجود دارد و هر کس که کوچک‌ترین آشنایی با دستورات زبانی داشته باشد از این اختلاف و تفاوت‌ها آگاهی دارد.

مترجم متخصص و توانا با تسلطی که الزاما به هر دو زبان مبدا و مقصد باید داشته باشد، باید به گونه‌ای متن را ترجمه کند تا به دستورات هر دو زبان لطمه‌ای نخورد، در این صورت باید با هنر و تخصص خویش، ترجمه تخصصی را به نوعی ارائه کند که بین این اختلاف‌های دستوری و واژگانی سازش ایجاد کرده و ترجمه‌ای ناب را تولید نماید. در این زمینه مترجم مجاز است تا با تغییراتی هنرمندانه و فنی در جملات، این سازش دستوری و واژگانی را ایجاد نماید. زمانی که صحبت از ترجمه تخصصی متون مهندسی و یا ترجمه تخصصی متون پزشکی می‌شود، با وجود اصطلاحات خاص و گاها جدیدی که در متون جدید این رشته‌ها به‌کار گرفته می‌شود، این ویژگی از کار مترجم بسیار بیشتر و تخصصی‌تر خود را نشان می‌دهد.

از جمله مواردی که بین یک مترجم متخصص و یک ترجمه عادی یا ماشینی اختلاف تعیین‌کننده ایجاد می‌کند، در همین ویژگی سازش واژگانی و دستوری وجود دارد. با در نظر گرفتن اینکه ترجمه تخصصی مقالات از فارسی به انگلیسی عمدتا برای درج و انتشار در ژورنال‌های معتبر بین‌اللملی ارائه می‌شوند، رعایت این ویژگی الزامی و حساس در کار ترجمه، بیشتر از هر زمان دیگری خود را نشان می‌دهد؛ زیرا اگر متن ترجمه شده در رعایت این ویژگی و سایر فنون تخصصی ترجمه دارای ایراد و اشکال باشد یا از نظر دستور زبانی مقصد که عمدتا زبان انگلیسی است، از روانی کلام برخودار نباشد؛ در همان مرحله اول متن از سوی ژورنال‌ها پذیرفته نمی‌شود و حاصل زحمات و تحقیقات تخصصی و فنی فرد نویسنده بخاطر عدم توانایی مترجم یا عدم بکار‌گیری و استفاده از مترجم متخصص یا منابع معتبر ترجمه به‌صورت کامل نابود می‌شود.

 خصوصیات یک ترجمه خوب چه مواردی است؟  

5- برتری معنا

در هنگام ترجمه، گاهی از یک عبارت یا متن می‌توان معناهای مختلفی را برداشت کرد، با رعایت ویژگی برتری معنا؛ مترجم با داشتن شناخت قبلی از رشته علمی متن مورد نظر و تسلط بر واژه‌های خاص آن رشته، با تولید ترجمه‌ای تخصصی، بهترین و نزدیک‌ترین برداشت و معنا را در ترجمه خویش به‌کار می‌برد.

6- ماهیت سبک

شرح و وظیفه این ویژگی برای بیشتر کسانی که در کار نوشتن و یا ترجمه هستند، آشنا است. سبک‌های نوشتاری مختلفی در هر زبان و ادبیات وجود دارد و گذشته از این، رشته‌های تخصصی نیز سبک نوشتاری خاص خود را طلب می‌کنند. همچنین اکثر نویسندگان حرفه‌ای برای خود دارای سبک خاص هستند و اگر یک مترجم بخواهد متون آنها را به زبان دیگری ترجمه کند، الزاما باید با سبک نوشتاری آنها آشنا باشد.

سخن پایانی

در این دو گفتار سعی شد تا شش ویژگی مهم یک ترجمه خوب معرفی شود تا دانشجویان، محققین و صاحبان کسب‌و‌کار با تفاوت‌هایی که میان یک ترجمه تخصصی با یک ترجمه غیر‌حرفه‌ای وجود دارد به خوبی آشنا شوند. به‌کارگیری این ویژگی‌ها در علم و فن ترجمه باعث ایجاد یک ترجمه خوب و کامل می‌شود. مترجمین شبکه مترجمین راستین با این ویژگی‌ها کاملا آشنا هستند و در هنگام جذب و تعلیم آنها، این ویژگی‌ها و شیوه استفاده از آنها به این مترجمین آموزش داده می‌شود، به این خاطر امروزه شبکه مترجمین راستین در تمام حوزه‌ها و تخصص‌های ترجمه دارای مترجمین مجرب و متخصص می‌باشد که مورد توجه دانشگاهیان و صاحبان کسب‌و‌کار قرار گرفته است.