رفرنس نویسی پایان نامه و مقاله چگونه انجام می شود؟
- 01 مهر 1398
- آموزش آکادمیک
رفرنس دهی پایان نامه به چه صورت است و با چه سبک هایی قابل اجراست؟ همه ما به انجام تحقیقات مختلفی در مقاطع تحصیلی مختلف، مانند کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری نیاز داریم و سعی خواهیم کرد تا آنها را در قالب مقاله، گزارش و از همه مهم‌تر پایان نامه تولید کنیم. هنگام پایان نامه نویسی ممکن است عمدا یا سهواً مرتکب سرقت ادبی در کنار این تحقیقات شویم. رعایت مراحل ارجاع، اولین گام برای جلوگیری از سرقت ادبی است.
هر زمان که از تحقیقات یا ایده شخص دیگری استفاده می‌کنید، باید در انتهای مقاله خود با عنوان منابع تحقیق، لیستی از اطلاعات نویسنده یا آن ایده را درج کنید. به این کار رفرنس دهی پایان نامه می‌گویند. شیوه های رفرنس دهی پایان نامه بسیار متنوع است و دانشجویان گاها به دلیل همین تنوع با سردرگمی مواجه می‌شوند. برای آشنایی با این نوع سبک‌ها و شیوه‌ها، شبکه مترجمین راستین در این گفتار به معرفی مهم‌ترین سبک های رفرنس دهی پایان نامه پرداخته است.
انواع سبک های رفرنس دهی پایان نامه
شیوه ها و سبک های مختلف رفرنس دهی پایان نامه کدامند؟
برای رفرنس دهی پایان نامه، شیوه‌ها و سبک‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از دانشگاه‌های کشور و مجلات داخلی از نوعی از این سبک‌ها استفاده می‌کنند. آشنایی با این شیوه‌ها می‌تواند کار نگارش پایان نامه و مقاله را برای دانشجویان و محققین آسان نماید و باعث صرفه‌جویی در وقت و زمان آنها شود. سبک های رفرنس دهی پایان نامه به فراخور خود دارای الزامات و مقرارت خاصی هستند که باید براساس شاخصه‌هایی که برای آنها تعریف شده است، این الزامات را در نظر گرفت. در ادامه این گفتار با 6 نوع سبک رفرنس دهی پایان نامه آشنا خواهید شد.
1. رفرنس دهی به سبک APA به‌عنوان یک روش کارآمد جهت رفرنس دهی پایان نامه شناخته می‌شود:
شیوه ارجاع دهی پایان نامه به سبک انجمن روانشناسی آمریکایی (APA) بیشتر برای رشته‌های علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مجلات و ژورنال‌های بسیاری در این حوزه برای رفرنس دهی به منابع خود از این سبک بهره می‌گیرند. سبک APA یک سیستم نویسنده/ تاریخ است، بنابراین مرجع نوشتاری در داخل متن برای همه قالب‌ها (کتاب، مقاله ژورنال، وب) از نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان و سال انتشار تشکیل شده است.
در این سبک رفرنس دهی، منابع در داخل پرانتزهای دایره‌ای شکل نوشته می‌شوند و با قرار دادن ویرگول بین نام نویسنده و سال انتشار، تمایز بین آنها برقرار می‌گردد. اگر در این سیستم به صورت مستقیم از یک نویسنده نقل قول شود، لازم است تا صفحه یا تعداد پاراگراف نقل قول در متن مرجع درج گردد و مطلب در داخل علامت گیومه نوشته شود. می‌توان مثال‌های زیر برای نقل قول مستقیم و غیرمستقیم در رفرنس دهی پایان نامه به سبک APA ذکر کرد:
| نقل قول مستقیم | «مقاومت بسیار خوب در برابر شوک حرارتی از ویژگی‌های کوره‌های قوس الکتریکی است» (اسمیت و بروس، 2018، ص 25-26). |
| نقل قول غیرمستقیم | از تا كردن و انباشتن پتوهاي سراميكي قطعاتي شكل مي‌گيرند كه مدول ناميده مي‌شوند (اسمیت و جانسون، 2019). |
بعد از استناد به منابع در داخل متن، بایستی فهرست منابع در انتهای پژوهش نیز درج شود. به کتاب‌ها، مجلات علمی و اسناد الکترونیکی در پایان پژوهش می‌توان منبع داد. نحوه درج فهرست منابع در سبک APA از چهار بخش کلی، یعنی نام نویسنده، سال انتشار، عنوان مقاله یا کتاب و اطلاعات انتشارات یا مجله تشکیل شده است که نحوه نوشتن هر یک از این موارد دارای الزامات و ملزومات خاص خود است. بنابراین در ادامه به توضیح این چهار پارامتر پرداخته می‌شود:
الف) نام نویسنده: در فهرست منابع انتهای پژوهش، ابتدا نام خانوادگی نویسنده نوشته می‌گردد و بعد از درج علامت ویرگول، حرف اول نام کوچک نویسنده آورده می‌شود. اگر نام کوچک نویسنده دارای چند بخش باشد، بین حرفهای اول نام کوچک از علامت نقطه ویرگول استفاده می‌شود. ذکر این نکته الزامی است که در منابع فارسی می‌توان نام کوچک را به صورت کامل درج کرد.
ب) تاریخ انتشار: بعد از نوشتن نام نویسنده یا نویسندگان، سال انتشار مقاله یا کتاب در داخل پرانتز درج می‌گردد و بعد از آنها آورده می‌شود. اگر مقاله یا کتابی در حال چاپ باشد و تاریخی برای آن وجود نداشته باشد، در داخل پرانتز عنوان زیر چاپ نوشته می‌شود.
ج) عنوان مقاله یا کتاب: عنوان مقاله یا کتاب در منابع فارسی به‌صورت ایرانیک و در منابع انگلیسی به‌صورت ایتالیک نوشته می‌گردد.
د) اطلاعات انتشارات یا مجله: قبل از نوشتن اطلاعات مجله بایستی نام شهری که مجله در آن قرار دارد، آورده شود و بعد از گذاشتن دو نقطه می‌توان نام مجله را نوشت.
| نوع سند | نمونه رفرنس دهی در پایان پژوهش |
| مقاله فارسی | روح‌نيا مهران، جهان لتيباري احمد، بهنام بهزاد، زرين‌مهر جمشيد، کهن‌ترابي مصطفي، منوچهري نگين، و تاج‌ديني آژنگ. (1388). توسعه فناوري توموگرافي درخت سرپا: مطالعه موردي: درختان شهرستان کرج. فصلنامه درختان جنگلی، (17)4، 85-98. |
| مقاله انگلیسی | Behzadmehr, A., Saffar-Avval, M., & Galanis, N. (2007). Prediction of turbulent forced convection of a nanofluid in a tube with uniform heat flux using a two phase approach. International Journal of Heat and Fluid Flow, 28(2), 211-219. |
2. رفرنس دهی به سبک MLA یک شیوه جذاب برای رفرنس نویسی پایان نامه است:
انجمن زبان مدرن (Modern Language Association) مسئولیت توسعه سبک MLA را بر عهده دارد که اغلب کمک کننده پژوهشگران، دانشجویان و محققین در نوشتن پیشینه پژوهش است. سبک رفرنس نویسی MLA دارای قوانین و استاندارهای خاصی است که این استانداردها در دستورالعمل‌هایی منتشر شده توسط این انجمن به وضوح شرح داده می‌شود. این سبک رفرنس دهی از دو شیوه استناد به متن و درج فهرست منابع در پایان پژوهش استفاده می‌کند.
در شیوه استناد به متن همانند سبک APA می‌توان از شیوه نقل قول مستقیم و غیرمستقیم استفاده کرد، فقط احتیاجی به درج ویرگول بین نام نویسنده و سال انتشار نیست. در درج فهرست منابع در سبک رفرنس نویسی MLA، نام نویسنده معمولاً اولین مورد در این استناد محسوب می‌شود (مگر اینکه منبع نویسنده نداشته باشد). نام نویسنده براساس یک دوره دنبال می‌گردد.
اگر منبع دارای یک نویسنده است، ابتدا نام خانوادگی درج می‌شود؛ سپس یک ویرگول قرار می‌گیرد و بعد نام کوچک اضافه می‌شود (مانند: Lee, Johnson). اما اگر منبع دو نویسنده داشته باشد، آنها به همان ترتیبی که در منبع نشان داده شده است، قرار می‌گیرند. نام و نام خانوادگی نویسنده اول به صورت معکوس نوشته می‌شود؛ سپس ویرگول درج می‌گردد و کلمه "و یا and" بعد از آنها آورده می‌شود، بعد نام نویسنده دوم به شکل استاندارد قرار می‌گیرد (مانند Munson, Avery, and Jory John).
سبک های رفرنس دهی پایان نامه: سبک MLA
برای سه یا تعداد بیشتری نویسنده، فقط نام نویسنده اول درج می‌شود. نام نویسنده اول به‌صورت معکوس قرار می‌گیرد، بعد از آن ویرگول آورده می‌شود و سپس عبارت لاتین ".et al" اضافه می‌گردد (مانند .Borokhovic, Kenneth A., et al). برای پست‌های رسانه‌های اجتماعی، استفاده از نام صفحه یا نام کاربری به جای نام نویسنده قابل قبول است. اگر نویسنده‌ای وجود ندارد، استناد با عنوان شروع می‌گردد و بخش نویسنده به‌طور کامل حذف می‌شود. استنادها همیشه لازم نیست با نام نویسنده شروع شوند. وقتی تحقیقات روی فردی خاص متمرکز است که شخصی غیر از نویسنده است، بهتر است که خوانندگان نام این فرد را در ابتدای استناد مشاهده کنند.
همچنین کارگردانان، بازیگران، مترجمان، سردبیران و تصویرگران به‌عنوان افراد متداولی شناخته می‌شوند که در شروع کار مشارکت دارند. فقط در صورتیکه تحقیقات روی آن شخص خاص متمرکز باشد، باید نام آنها را به جای نویسنده درج کرد. برای گنجاندن کسی غیر از نام نویسنده در ابتدای استناد، باید نام افراد به‌ترتیب معکوس قرار گیرند، بعد از آن ویرگول اضافه می‌شود، سپس در مورد نقش آن فرد صحبت می‌گردد و یک دوره ایجاد می‌شود.
3. رفرنس دهی به سبک AMA برای رفرنس نویسی پایان نامه پزشکی از اهمیت زیادی برخوردار است:
انجمن پزشکی آمریکا (American Medical Association) برای رفرنس دهی به منابع یک سبک متمایز ایجاد نموده است که بیشتر در نشریات علوم پزشکی دارای کاربرد است. در هنگام استناد منابع در داخل متن، فقط شماره منبع به‌صورت بالانویس درج می‌شود و موارد دیگر مربوط به منبع در فهرست مراجع نوشته می‌گردد. هنگام نوشتن لیست منابع، حتماً باید نام خانوادگی و نام اول نویسندگان را بدون علامت‌گذاری درج کرد.
از یک ویرگول برای جدا کردن نام نویسندگان استفاده می‌شود. اختصارات "Jr" و "Sr" به ترتیب به کلمات "Junior" و "Senior" اشاره دارند که ممکن است برای نام برخی از نویسندگان قابل اجرا باشند (مانند: Jameson JJ Jr). همچنین از عددهای رومی برای نشان دادن عبارت‌های دومین، سومین، چهارمین و غیره استفاده می‌گردد (مانند: Doe JF III). در سبک رفرنس نویسی AMA باید نام مجلات را مطابق با لیست موجود در بانک اطلاعات ملی کتابخانه پزشکی، خلاصه و علامت‌گذاری کرد. علاوه بر این، هر مرجع با دوره خاص به گروه‌های کتاب شناسی تقسیم می‌شود.
| رفرنس دهی در متن پژوهش | رفرنس دهی در پایان پژوهش |
| آسمان در ماه‌های تابستانی کاملا آبی است. 1 | 1. Cottrell S. The Study Skills Handbook. Basingstoke: Palgrave Macmillan; 2018. |
عناصر هر گروه کتاب شناسی ممکن است با استفاده از علائم نگارشی زیر از هم جدا شوند:
الف) ویرگول: اگر آیتم‌ها، عناصر فرعی یا مجموعه‌ای از عناصر مرتبط به هم وجود داشته باشند، می‌توان از این علامت نگارشی بهره برد (به‌عنوان مثال، برای نام نویسندگان).
ب) نقطه ویرگول: اگر عناصر موجود در گروه کتاب شناختی متفاوت باشند (به‌عنوان مثال، نام ناشر و سال چاپ) یا اینکه چندین مورد از عناصر منطقی مرتبط با آن در یک گروه وجود داشته باشند، از این علامت استفاده می‌شود.
ج) دو نقطه: قبل از نام ناشر، بین عنوان اصلی و عنوان فرعی و پس از عبارت پیوند دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
4. رفرنس دهی به سبک شیکاگو (Chicago) یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های رفرنس دهی پایان نامه است:
سبک های رفرنس نویسی پایان نامه: سبک شیکاگو
شیکاگو به عنوان یکی از پرکاربردترین سبک های رفرنس دهی پایان نامه شناخته می‌شود که توسط دانشگاه شیکاگو در سال 1906 ابداع گردیده است. معمولا سبک شیکاگو از دو سیستم نویسنده- تاریخ یا پانویس- کتاب شناسی برای استناد به مطالب علمی استفاده می‌کند. شیوه نویسنده- تاریخ بیشتر در رشته‌های علوم پزشکی کاربرد دارد و برای شیوه استناد به منابع در متن فقط از نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان و سال انتشار بهره می‌گیرد که به‌طور کامل یا جزئی در پرانتزهای گرد ارائه می‌شوند. برای تفکیک بین سال انتشار مقاله و صفحات، فصل‌ها و بخش‌های یک پاراگراف می‌توان از کاما استفاده کرد.
هنگام استناد مراجع به متن، هیچ تمایزی بین کتاب‌ها، مقاله‌های ژورنال، اسناد اینترنتی یا سایر قالب‌ها وجود ندارد، فقط اسناد الکترونیکی که شماره صفحه را ارائه نمی‌دهند، دارای تفاوت هستند. در این سبک رفرنس دهی در صورت وجود علامت اختصاری پاراگراف از عدد پاراگراف استفاده می‌شود. برای آشنایی با شیوه استناد به منابع در متن مقاله در سبک ارجاع دهی شیکاگو می‌توان مثال‌های زیر را ذکر کرد:
| نوع سند | نمونه رفرنس دهی در متن پژوهش |
| کتاب فارسی | دلایل زیادی برای شکوفایی علمی جهان اسلام می‌توان متصور شد (احمدی و خالقی 1375، 78). |
| کتاب انگلیسی | There are many reasons for intestinal scarring (Ogilvie 1998, 26-28). |
| مقاله فارسی | با افزایش تعداد ایستگاه‌های هیدرومتری، دبی با دقت بیشتری پیش‌بینی می‌شود (شریفی و شهریاری 1395، 148). |
| مقاله انگلیسی | ... gastrointestinal illness is also often misdiagnosed (Morgan and Thompson 2008, 243). |
برای استناد به مطالب در پایان مقاله، ابتدا نام خانوادگی نویسنده اصلی نوشته می‌شود، پس از آن با گذاشتن کاما فقط یکی از حروف نام نویسنده درج می‌گردد، اگر مقاله حاوی دو نویسنده باشد، پس از ذکر نام نویسنده اول، واژه and نوشته می‌شود و حروف اول نام نویسنده دوم و نام خانوادگی آن در انتها آورده می‌گردد. سال انتشار پس از ذکر نام نویسندگان در منبع جا داده می‌شود. عنوان مقاله یا کتاب در داخل علامت نقل قول قرار می‌گیرد، پس از آن از حالت ایتالیک برای نوشتن نام مجله استفاده می‌گردد.
این لیست مرجع شامل تمام اطلاعاتی است که شخص برای پیگیری منابع به آن نیاز دارد. لیست‌های مرجع در سبک رفرنس دهی شیکاگو به ترتیب حروف الفبا و براساس نام خانوادگی نویسنده اصلی تنظیم می‌شوند. لیست مرجع با توجه به قالب منبع اطلاعاتی کاربر می‌تواند متفاوت باشد. برای نوشتن شماره مجله و صفحات می‌توان از نمونه‌های زیر که قبلا شیوه استناد به متن آنها توضیح داده شد، الگوبردای کرد:
| نوع سند | نمونه رفرنس دهی در پایان پژوهش |
| کتاب فارسی | احمدی، معصومه، و مریم خالقی. 1375. بررسی شکوفایی علمی جهان اسلام. تهران: دانشگاه تهران. |
| کتاب انگلیسی | Ogilvie, Timothy H. 1998. Large Animal Internal Medicine. Baltimore, MD: Williams and Wilkins. |
| مقاله فارسی | شریفی، عباس، و طاهر شهریاری. 1395. پیش‌بینی جریان با استفاده از مدل ماشین بردار پشتیبان. مجله مدل‌سازی در مهندسی 15(8): 142-157. |
| مقاله انگلیسی | Morgan, U. M., and R.C. A. Thompson. 2008. "PCR Detection of Cryptosporidium: The Way Forward." Parasitology Today 14, no. 6 (December): 241-245. |
سیستم پانویس- کتاب شناسی در علوم انسانی مانند ادبیات، تاریخ و هنر بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این سیستم به منابع از طریق فونت نوت ها و اند نوت های شماره گذاری شده استناد می‌شود. هر پانویس با شماره مطرح شده در متن مطابقت خواهد داشت. منابع معمولا در یک فهرست کتاب جداگانه لیست می‌گردند. سیستم پانویس- کتاب‌شناسی در سبک رفرنس دهی شیکاگو می‌تواند منابع متنوعی را در خود جای دهد. برای آشنایی با این سیستم می‌توان به نمونه‌های زیر برای استناد به مقاله انگلیسی اشاره کرد:
| پانویس | 1. Susan Satterfield, “Livy and the Pax Deum,” Classical Philology 111, no. 2 (April 2016): 170. |
| پانویس‌‌های خلاصه‌شده | 2. Satterfield, “Livy,” 172–73. |
| کتاب شناسی | Satterfield, Susan. “Livy and the Pax Deum.” Classical Philology 111, no. 2 (April 2016): 165–76. |
5. رفرنس دهی به سبک ترابیان (Turabian) یک شیوه آسان برای ارجاع دهی به پایان‌نامه محسوب می‌شود:
سبک رفرنس دهی ترابیان (Turabian) یک نسخه دانشجویی از شیوه رفرنس دهی شیکاگو است که برای راحتی کار ابداع شده است. این سبک رفرنس دهی همانند سبک شیکاگو از سیستم نویسنده- تاریخ و پانویس- کتاب شناسی برای استناد به منابع استفاده می‌کند، فقط از شیوه کوتاه‌تری برای این کار بهره می‌گیرد. در سبک رفرنس دهی Turabian اطلاعات کامل منبع (نویسنده، عنوان، جزئیات انتشار، شماره صفحه) در یک یادداشت با شماره‌های مربوطه ارائه می‌شود.
وقتی جزئیات منبع به صورت کامل برای اولین‌بار ارائه می‌شود، در منابع بعدی به‌طور خلاصه به آن اشاره می‌گردد. همچنین وقتی یک منبع متعاقباً تکرار شود، باید از شکل کوتاه آن استفاده کرد. اگر یک منبع دارای چندین نویسنده باشد، تمام نام نویسندگان (حداکثر 3 نویسنده) را می‌توان لیست کرد. برای 4 یا تعداد بیشتری نویسنده، نام نویسنده اول را با کلمه .et al باید ذکر کرد. در مثال زیر شیوه رفرنس دهی برای این سبک در سیستم نویسنده- تاریخ برای یک نمونه مقاله انگلیسی آورده شده است.
| رفرنس دهی در متن پژوهش | (LaSalle 2017, 95) |
| رفرنس دهی در پایان پژوهش | LaSalle, Peter. 2017. “Conundrum: A Story about Reading.” New England Review 38 (1): 95–109. Project MUSE. |
6. رفرنس دهی به سبک IEEE برای مرجع نویسی مقالات رشته‌های مهندسی کاربرد زیادی دارد:
مؤسسه مهندسی برق و الکترونیک (IEEE) یک تشکیلات حرفهای و تخصصی است که از شیوه استناد IEEE برای بسیاری از شاخه‌های مهندسی از جمله الکترونیک، ارتباطات، علوم کامپیوتر و گزارش‌های فناوری اطلاعات استفاده می‌کند. در این سبک رفرنس دهی مقاله، برای استناد به مطالب درون متن از براکت‌های مربعی شکل که در داخل آنها عدد مرجع نوشته می‌شود، استفاده می‌گردد که این عدد به لیست مراجع نوشته شده در انتهای مقاله یا پایان‌نامه اشاره دارد. این شیوه رفرنس دهی به خواننده اجازه می‌دهد تا منبع اطلاعات را با یک نگاه مشاهده کند. تمام علائم نگارشی، تاریخ و شماره صفحه به نوع مرجع ذکر شده بستگی دارد. برای رفرنس دهی به سبک IEEE باید به سه مورد زیر دقت کرد:
- فقط اولین حرف نام نویسنده درج می‌شود، سپس نام‌خانوادگی به‌صورت کامل آورده می‌شود.
- عنوان مقاله باید در داخل علامت نقل‌قول (”.....“) قرار گیرد.
- عنوان مجله یا کتاب باید به‌صورت ایتالیک نوشته شود.
اهمیت آشنایی با سبک‌های رفرنس دهی پایان نامه
هر کدام از دانشگاه‌های کشور و مجلات داخلی و خارجی برای رفرنس دهی به منابع و مراجع از شیوه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که گاه ایجاد تمایز بین این شیوه‌ها برای دانشجویان و محققین سخت می‌شود. دانشجویان و استاتید می‌توانند با مطالعه این 6 سبک رفرنس دهی پایان نامه و مقاله که در این گفتار معرفی شد، به ایده‌آل و کاربردی بودن پایان‌نامه و مقاله خود کمک کنند و نوشته خود را از اتهام سرقت ادبی مبرا کنند. با مطالعه سبک های رفرنس دهی پایان نامه و آشنا شدن با آنها می‌توان گام مهمی در راستای ارتقاء مقاله و شکوفایی علمی پایان‌نامه برداشت.
هر چند که اساتید و داوران مجلات علمی بر روی رفرنس دهی به متون و مطالب مقاله تأکید ویژه‌ای دارند و حتی برای اعتبارسنجی داده‌ها و یافته‌های تحقیق بر روی این موضوع پافشاری می‌کنند، اما هیچموقع به سبک‌های رفرنس دهی پایان نامه توجه نمی‌کنند؛ این ویراستاران مجلات و مسئولین مربوطه در دانشگاه‌ها هستند که روی این موضوع حساس هستند، پس عدم توجه به این مسئله می‌تواند باعث اتلاف وقت و انرژی شما در هنگام پایان نامه نویسی شود. به همین خاطر، اهمیت آشنایی با سبک‌های رفرنس دهی پایان نامه در اینجا موضوعیت پیدا می‌کند و به یک مسئله مهم برای دانشجویان تبدیل می‌شود که بایستی برای یادگیری و آشنایی با آن وقت گذاشت.
در ادامه حتما بخوانيد: معرفی 10 نرم افزار پرکاربرد پایان نامه نویسی
